HABER MERKEZİ – Türkiye’nin SİHA satışı ve faaliyetleri dünya gündeminde. Özelikle iç çatışma ve savaş halindeki coğrafyalara satılan ölüm makineleri bizzat hükümet tarafından pazarlanıyor. SİHA satılan ülkelerin tamamına öncesinde askeri ve ekonomik olarak ayni ve nakdi hibelerde bulunuluyor.
Türkiye’nin askeri sanayi karması şirketlerinden biri olan Bayraktar Grup, sıklıkla iç ve dış kamuoyunun gündemine giriyor. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, damadı Selçuk Bayraktar’ın başında olduğu grubun ürettiği Silahlı İnsansız Hava Aracı (SİHA) Bayraktar TB2’nin pazarlamasını bizzat yapıyor. İç çatışma yaşayan ülkeler ile devletlerarası savaş alanlarında kullanılan Bayraktar SİHA’lar uluslararası ilişkilerde de sıklıkla konuşulmaya başladı. Rusya’nın Ukrayna’ya satılan SİHA’lara yönelik uyarısı üzerine Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, “Ukrayna adımızı kullanmasın” açıklamasını yaptı. Tartışmalar sonrası Ukrayna Savunma Bakanı Andriy Taran’ın istifa ettiği basına yansıdı. Bir diğer uyarı ise ABD’den geldi. Senato Dış İlişkiler Komisyonu Başkanı Demokrat Senatör Bob Menendez, “Türkiye’nin drone satışları tehlikeli, istikrarı bozucu, barış ve insan hakları için bir tehdit” olarak değerlendirerek, “ABD bunun bir parçası olmamalı’’ dedi.
DEVLET BÜROKRASİSİ PAZARLIYOR
En son Nijerya’ya satıldığı düşünülen Bayraktar TB2 SİHA’lar şu ana kadar 13 ülkeye ihraç edildi, 10’un üzerinde ülke ile de temas kurulmuş durumda. Özelikle 15 Temmuz 2016 tarihli askeri kalkışma sonrası sıçrama yapan şirketin, pazar bulduğu ülkelerin tamamı ya iç savaş halinde ya da komşu devletle çatışma içinde. Türkiye’de TUSAŞ tarafından geliştirilen ANKA-S, Vestel Savunma’nın ürettiği Vestel Karayel Silahlı İHA’ları bulunmasına rağmen Erdoğan başta olmak üzere hükümet ve tüm devlet bürokrasi gittiği her ülkede Bayraktar TB2’nin pazarlama personeli gibi çalışıyor. İç piyasada alım garantisi olan SİHA’ların en büyük müşterisi Türk Silahlı Kuvvetleri ve diğer güvenlik birimlerdir. Bugüne kadar 200’den fazla SİHA’nın TSK’ya satıldığı belirtiliyor.
‘DOST ÜLKELERE ASKERİ YARDIM’
İç çatışma ve başka ülkelerle savaş halindeki devletlerin Türkiye’ye “bağlılığını artırmak”, “uluslararası imaj” sağlamak, özellikle Afrika ülkelerinde “nüfuz elde etmek” ve “Türk askeri sanayisinin tanıtım ve modernizasyonunu yapmak” gibi motivasyonlarla açıklanan askeri hibeler 3212 Sayılı Kanun kapsamında meşrulaştırıldı. Aynı zamanda dış politikada güç enstrümanı olarak sunulan SİHA’lar, “yerli ve milli” denilerek iç kamuoyundan da rıza üretiliyor. SİHA alan ülkelere yapılan ayni ve nakdi hibe, destek, kredi ve yardımlar, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK), Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA), Diyanet İşleri Başkanlığı ve hükümetle işbirliği yapan cemaat, tarikat ve dernekler üzerinden yürütülüyor. Türkiye aynı zamanda ilişki kurduğu bu ülkelerde toprak kiralama, satın alma gibi faaliyetlerle bir alt emperyal politika izliyor.
HİBELER BAYRAKTAR’A MI DÖNÜYOR?
Baykar Savunma, 2020 yılı içerisinde 360 milyon dolarlık S/İHA sistemi ihracatı yaptı. Peki, bu ölüm makinelerin pazarlaması nasıl yapılıyor, hangi ülkeler alıcı, hangileri ilgili, finansmanı nasıl sağlanıyor, dış politikada nasıl bir etki yaratıyor, ne tür dengeler gözetleniyor, ihracat yapılan ülkelere neden öncesinde ayni ve nakdi hibelerde bulunuluyor, söz konusu hibeler sonrası SİHA satışının yapılması tesadüf mü? Yaptığımız araştırma sonrası bunun tesadüf olmadığı kanaatine ulaştık. Özellikle askeri hibe, parasal destek, ucuz kredi ve sosyal projeler üzerinden yapılan yardımlar ile pazarlanan SİHA’lar arasında bir bağ olduğu görülüyor.
HİBELERDEN SONRA SİHA ALAN ÜLKELER
AZERBAYCAN
Türkiye, “iki devlet tek millet” düsturuyla sadece askeri değil, tarım, gıda ve sağlık gibi alanlarda da Azerbaycan’a hibeler sağlıyor.
1992 yılında Türkiye ile Azerbaycan arasında Azerbaycan ordusunun kurulması ve eğitilmesi için bir askeri eğitim anlaşması imzalandı. 2005 yılında Azerbaycan’la 2,1 milyon dolar değerinde hibe anlaşması imzaladı.
1 Mart 2001 tarihinde Türkiye, Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerine 3 milyon ABD doları tutarında yardımda bulundu.
22 Nisan 2011’de Türkiye’yi ziyaret eden Azerbaycan Savunma Bakanı Sefer Ebiyev, askeri alanda ve savunma sanayii alanında işbirliğinin geliştirilmesine yönelik kararlılık ifade etti.
Temmuz 2012 yılında Gıda ve Tarım Bakanı Mehdi Eker’in Azerbaycan ziyareti kapsamında iki ülke arasında “Bitki Koruma ve Karantina Alanında İşbirliği” anlaşması imzalandı. Eker, TİKA aracığıyla arıcılık, tarım, hayvancılık ve kırsal kalkınma ile ilgili projeleri hibe yoluyla desteklediklerini kaydetti. Türkiye bu yolla Azerbaycan'a koronavirüs tedavisinde kullanılan 100 bin kutu Favipiravir hibe etti.
TİKA üzerinden 2014 yılında Azerbaycanlı 40 aileye büyük baş ve süt sığırı hibe etti.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2016 yılında Azerbaycan’a 500 bin doz şap aşısı hibe etti.
Azerbaycan Savunma Bakani Zakir Hasanov, Türkiye’den SİHA alınması konusunda görüştüklerini ve bunun için Türkiye’nin yapacağı 200 milyon TL’lik mali yardımın kullanılacağını söyledi ve geçen yıl 200 milyon TL’lik mali yardım yapıldı.
Aynı zamanda Azerbaycan’ı silahlandıran Türkiye, Eylül ayında 77,1 milyon dolarlık silah ihracatı yaptı.
Dağlık Karabağ’da Ermenistan’a saldıran Azerbaycan ordusu Türkiye’nin sattığı SİHA’larla askeri üstünlük sağladı. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, “SİHA'lar maşallah güzel vuruyor. Kardeşimiz Türkiye iyi ki bunları üretmiş” sözleriyle övdü.
UKRAYNA
Türkiye’nin en sık hibe desteğinde bulunduğu ülkelerin başında Ukrayna geliyor. Aynı zamanda Rusya’ya karşı bir güç dengesi olarak desteklenen Ukrayna’ya düşük bedellerle krediler de sağlanıyor. Desteklerden birisi Mart 2015 yılında AKP Genel Başkanı Tayyip Erdoğan tarafından yapılan "Yerlerinden edilmiş kişiler için kullanılmak üzere 10 milyon dolarlık yardımı hibe olarak Ukrayna hükümetine sağlama kararı aldık" açıklamasıyla geldi.
2016 yılının Mart ayında Türkiye’den Ukrayna’ya 800 bin dolarlık üniforma ve askeri teçhizat hibesi yapılacağı açıklandı. Aynı tarihte dönemin Başbakanı Ahmet Davutloğlu’nun Ukrayna ziyareti sırasında, iki ülke arasında 50 milyon dolarlık kredi anlaşması imzalanmıştı.
Türkiye ile Ukrayna arasında SİHA satışı ilk kez Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy’in 2019 yılında Bayrak’a yaptığı ziyaretle gündeme geldi. Ekim 2019’da Kiev'de nihai imzalar atıldı.
Hemen arkasında geçen yıl Şubat ayında Ukrayna Devlet Başkanlığı Ofisi’nden yapılan açıklamada, Türkiye’nin Ukrayna Silahlı Kuvvetleri’nin ihtiyaçları için 200 milyon TL hibe vereceği belirtildi. Aynı yıl Haziran ayında Ukrayna Bakanlar Kurulu, 205 milyon TL değerinde askeri-mali iş birliği ve yardım anlaşmasını onayladığını duyurdu. Söz konusu destekle SİHA’lar için eğitim ve bakım merkezi kurulacağı belirtildi. Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy’nin internet sitesinde yer alan açıklamada muahedenin Türkiye’de geliştirilen SİHA’ların ortak üretimi için atılan adımlardan biri olduğu söz edildi. Geçen yıl 6 SİHA teslim alan Ukrayna, toplamda 48 SİHA almayı planlıyor.
TÜRKMENİSTAN
Türkmenistan’ın Ankara Büyükelçisi İşankuli Amanlyev Mayıs 2017’de Nevşehir’de katıldığı bir programda detaylarına girmeden Türkiye’ye uluslararası alanda yaptığı destekler ve yardımlar konusunda teşekkür etti.
Türkiye, en son geçen yıl Ağustos ayında Türkmenistan’a koronavirüs (Covid-19) salgınıyla mücadele kapsamında 20 ventilatör, 50 bin N95 maske, 100 bin cerrahi maske, 10 bin tulum ve 10 bin kutu hidroksiklorokin tableti hibe etti.
Eylül ayında ise Türkmenistan’a 6 adet Bayraktar TB2 ihraç edildi.
TUNUS
Hibe sonrası Bayraktar SİHA alan ülkelerden birisi de Tunus. Geçen yıl Türkiye, Tunus'a 5 milyon dolar yardım yaptı.
Nisan ayında ise Tunus’a SİHA satışı yapıldı. Teslimat takvimine yönelik resmi bir beyanat olmasa da ilk etapta yaklaşık 50 Tunuslu pilot ve bakım personelinin Ankara’da eğitime tabi tutulacağı belirtildi. Türkiye’den yapacağı güvenlik ve savunma alanlarındaki tedariklerinde kullanılmak üzere Tunus’a 200 milyon dolar kredi Türk Eximbank tarafından sağlanıyor.
FAS
Türkiye’nin parasal hibelerde bulunan ülkelerden birisi de Fas. 2013 yılının Mayıs ayında Fas’ın da aralarında bulunduğu 6 ülkeye ekonomik dönüşümünü desteklemek amacıyla, Dünya Bankası bünyesinde oluşturulan Geçiş Fonu'na 5 milyon dolar tutarında nakdi hibe verildi.
Fas Kraliyet Hava Kuvvetleri, Türkiye’den neredeyse yarı fiyatına denk gelen 70 milyon dolar tutarında 13 Bayraktar TB2 SİHA siparişi verdi. Bu kapsamda siparişin ilk paketi Eylül ayında teslim edildi.
Türkiye’nin SİHA’larda yaptığı büyük indirimin perde arkası henüz kamuoyuna yansımazken, suç örgütü yöneticisi Sedat Peker, Fas’a SİHA hibe edildiğini ileri sürdü.
KIRGİZİSTAN
TSK, Eylül 2014’te Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'te askeri dikimevi kurarak ordunun üniforma ihtiyacını karşıladı. Bu kapsamda TSK'nin 76 modern dikiş makinesi ve ekipman hibe ettiği kaydedildi.
Türkiye, Haziran ayında da Kırgızistan Savunma Bakanlığı’na hibe bazında askeri ve teknik yardım sağlayacağını açıkladı.
Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi'nde Rektör Vekili olarak görev yapan Prof. Dr. Cengiz Tomar, iki ülke arasındaki ilişkilerin Türk SİHA'larıyla sürdürülebileceğini söyledi.
21 Ekim’de Kırgızistan Ulusal Güvenlik Devlet Komitesi Başkanı Kamçıbek Taşiyev, Türkiye'den Bayraktar SİHA satın aldıklarını ve bunların yakın zamanda teslim edileceğini açıkladı.
LİBYA
Türkiye, iç çatışma yaşayan ülkelerde de taraf konumunda. Aynı zamanda bir dış politika dengesi olarak görülen ülkelerde askeri girişimlerden geri durmuyor. Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti’ni destekleyen Türkiye, aralıklarla askeri hibelerde bulunuyor. 2019 yılında yapılan askeri anlaşma çerçevesinde içeriği tam olarak açıklanmayan birçok konuda hibe ve destekler sağlandı. Türkiye, Ağustos 2020’den bu yana askeri eğitim ve danışmanlık hizmeti veriyor.
Türkiye, Ulusal Mutabakat Hükümeti’ne SİHA desteği sağlıyor.
PAKİSTAN
Türkiye'nin bolca hibelerde bulunduğu Pakistan da SİHA müşterisi. 2016 yılında TSK envanterindeki ihtiyaç fazlası cihaz ve yedekler, Pakistan Silahlı Kuvvetlerine hibe edildi. 2017 yılında ise toplam 120 milyon TL değerinde T-37 yedek parçası ve teçhizatı hibe edildi.
Selefi inancı bakımından Türkiye hükümetini lider gören Pakistan, bu yıl Bayraktar SİHA alacağını açıkladı. Pakistan'ın Ankara Büyükelçisi Muhammed Sirus Seccad Gazi, SİHA alma gerekçelerini bir konferansta dile getirdi. Ve Ağustos ayında da Pakistan ile SİHA geliştirilmesine yönelik sözleşme imzalandı.
SİHA ALACAKLARINI AÇIKLAYAN ÜLKELER
KAZAKİSTAN
Türkiye’nin hibe desteği sunduğu ülkelerden biri de Kazakistan. Türkiye ile Kazakistan arasındaki askeri ilişkilerde, son 20 yılda dikkat çekici gelişmeler yaşandı. Türkiye’de harp okullarında ve siber güvenlik de dâhil olmak üzere çeşitli askeri alanlarda eğitim gören çok sayıda Kazak öğrenci bulunuyor.
TİKA, Kazakistan'da eğitim alan savcılara destek için Kazakistan Savcılık Enstitüsü'ne servis aracı hibe etti. TSK, 2015 yılında Kazakistan Silahlı Kuvvetleri’ne 1 milyon 333 bin dolar değerinde askeri araç-gereç hibe etti. Türkiye’nin 1993 yılından 2015 yılına kadar Kazakistan’a ayrıca 6 milyon dolar değerinde askeri eğitim yardımı verdiği kaydedildi. Geçen yıl korona tedbirleri kapsamında tıbbi malzeme hibesi yapıldı. Mart ayında Kazakistan’da tanıtımı yapılmak amacıyla bazı askeri araçlar ücretsiz verildi. Türkiye ile Kazakistan arasında 2021 yılı Mayıs ayında imzalanan askeri anlaşmanın içeriğinde hava savunma sistemleri dâhil çok sayıda madde var. TİKA, Haziran ayında Kazakistan'ın başkenti Nur Sultan'daki bir sağlık merkezine tıbbi ekipman desteğinde bulundu.
Hibe desteği sağlanan Kazakistan’dan SİHA alınacağına dair açıklama yapıldı.
GÜRCİSTAN
Türkiye’nin Gürcistan’a yönelik askeri hibeleri 1992 yılında bağımsızlık sürecine kadar dayanıyor.
2006'nın yalnızca ilk çeyreğinde Türkiye Gürcistan'a 1,8 milyon dolarlık yardım yaptı. 26 Nisan 2006'da Gürcistan sınır kuvvetlerine 667 bin dolar tutarında askeri malzeme yardımı yapıldı.
TSK’nin 2010 yılında yaptığı 2 milyon dolarlık askeri malzeme Çerkezlerin tepkisini topladı. 2010 yılında Türkiye’nin Tiflis’e yaptığı askeri yardımın 50 milyon dolara ulaştığı ifade edildi.
TSK, 2011 yılında eğitim ve lojistik destek adı altında 1.7 milyon dolarlık hibe yaptı.
TSK, 2012 yılında toplam 350 bin dolar değerinde iki seyyar tamirhane aracı ile bir itfaiye aracı hibe etti.
2020 yılının Kasım ayında Türkiye, Gürcistan ordusuna 5 milyon dolarlık araç hibe etti. 2021 yılında ise 20 milyon dolarlık bir hibe daha yapılması planlandı. Şimdiye kadar 45 milyon dolarlık yardım yaptığı tahmin edilen Türkiye, aynı zamanda askeri eğitim desteği de sunuyor. Ocak ayında sağlık malzemeleri hibesi yapıldı.
Nisan ayında SİHA’ların kullanımı için Kvemo Kartli bölgesi Marneuli kentindeki askeri havalimanının geliştirilmesi için özel forkliftler, minibüsler ve çeşitli cihazlar hibe etti.
Türkiye en son Temmuz ayında, Gürcistan ordusuna 4 adet teknik servis aracı hibe etti.
Askeri hibe ve destekler sürerken Gürcistan, Türkiye ile SİHA’lar üzerinden daha stratejik ortaklık kurmak istediğini açıkladı. Geçen yıl Aralık ayında Gürcistan Parlamentosu, Karadeniz’in güvenliğini ve Türkiye ile ilişkilerin güçlendirilmesini öngören bir kararı kabul etti. Gürcistan Savunma Bakanı Irakli Garibaşvili de gelecek aylarda Türkiye’den İHA ve SİHA alacaklarını açıkladı. Hükümete yakın Yeni Şafak gazetesi, 3 Şubat tarihli sayıda Gürcistan’ın Bayraktar TB2’yi alacağını yazdı.
ARNAVUT
Hibe kapsamında olan Arnavutluk da SİHA alan ülkelerden. Türkiye, 2014 yılında Arnavutluk Silahlı Kuvvetleri'ne 10 otobüs yardımında bulundu. Geçen yıl Arnavutluk Savunma Bakanlığı’na 6 ambulans, tam donanımlı (mini mobil hastane) olarak nitelendiren Xhaçka, 25 ila 100 metrekarelik 100’ün üzerinde çadır, silahlı kuvvetler ve sivil acil durum logolu 1250 üniforma hibe edildi. Malzeme ve ekipmanın değeri 1,5 milyon dolar olarak açıklandı.
Haziran ayında ise Arnavutluk Parlamentosu, Türk SİHA'ları için 8 milyon avronun üzerinde ek bütçe ayırdı. Söz konusu gelişme, Arnavutluk İçişleri Bakanı Bledar Çuçi ve askeri yetkililerin Türkiye ziyareti sonrası gerçekleşti.
ÇAD
TİKA üzerinden tarımsal destek hibelerinin sağlandığı Çad’la aynı zamanda askeri anlaşmalar da yapılıyor. Geçen yıl TİKA üzerinden Çad'ın tarımsal kalkınmasına destek için güneş enerjili sulama sistemi hibe edildi. Aynı yıl koronavirüs yardımları kapsamında tıbbi malzeme hibe edildi. Gönderilen eşyalar arasında 17 bin 600 adet koruyucu eldiven, yaklaşık 40 bin adet tulum, 5 bin adet oksijen maskesi ve 1 adet tam teçhizat ambulans bulunuyor.
Nisan ayında Kızılay üzerinden su kuyusu açma gerekçesiyle yardım kampanyası düzenlendi. Hükümete yakın bazı dernekler vasıtasıyla da cami, ramazan paketleri gibi “hayır” işleri yapılmakta.
2017 yılında Çad’ı ziyaret eden Erdoğan, “TİKA’nın, Çad’da 50’nin üzerinde proje gerçekleştirdiğini” söyledi.
2019 yılında iki ülke arasında "Askeri Çerçeve Anlaşması", "Nakdi Yardım Uygulama Protokolü", "Eğitim Alanında İş birliği Anlaşması" ve "Kültür Alanında İş birliği Anlaşması" imzalandı.
27 Ekim’de yeniden Çad’ı ziyaret eden Erdoğan, “askeri, savunma, güvenlik alanlarındaki iş birliğimizi geliştirmeye hazırız" diyerek pazarlamasını yaptığı Bayraktar SİHA’lar için yol açtı. Söz konusu ziyaret sonrası Bayraktar şirketi, bir ülkeyle daha SİHA sözleşmesi imzaladıklarını açıkladı. Uzmanlar bu ülkenin Çad olabileceğini dile getirdi.
SIRBİSTAN
Türkiye, Morava Havaalanı'nın onarımında kullanılması amacıyla 10 milyon avroluk hibe anlaşması imzaladı.
Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic, geçen yıl Türkiye'den SİHA satın almak istediklerini söyledi. Vucic, Ekim 2020’de yaptığı bir açıklamada “SİHA sistemlerine oldukça ilgiliyiz. Gelecekte de çokça alacağız. Türkiye ile bir anlaşmaya ulaşırsak alacağız.”
Kosova’yla gerginlik yaşayan Sırbistan, bölgesel çatışmayı dikkate alarak Türkiye’den SİHA almayı düşünüyor.
KOSOVA
Türkiye ile Kosova arasında geçen yıl Eylül ayında yapılan Askeri Mali İşbirliği Anlaşması kapsamında, 910 bin dolar değerinde kişisel teçhizat hibe edildi. Aynı kapsamda 2000 yılının Ağustos ayında da TSK tarafından 743 bin dolar değerinde askeri giysi, yatak ve teknik ekipman hibe edildi.
Kosova Savunma Bakanı Anton Quni, geçen yıl Eylül ayında Türkiye’den SİHA almak istediklerini açıkladı.
MAKEDONYA
Türkiye ile Makedonya Cumhuriyeti arasında çok sayıda askeri anlaşma bulunmakta. Genelkurmay Başkanlığı, 2012 yılının Aralık ayında sekiz askeri aracı Makedonya Silahlı Kuvvetleri'ne hibe olarak teslim etti.
2014 yılında Makedonya ile Türkiye arasında toplamda 28 askeri ve mali yardım anlaşması imzalandı. 1 milyon 950 bin ABD doları değerindeki bot, askeri üniforma ve teçhizat Makedonya ordusuna hibe edildi. Söz konusu tarihte, Makedonya ordusuna destek mahiyetindeki hibe yardımların tutarı 16 milyon ABD dolarını aşmış bulunmaktaydı.
Dışişleri Bakanlığı kayıtlarına göre, 1994 yılında imzalanan Askeri Eğitim ve İşbirliği Anlaşmaları çerçevesinde farklı tarihlerde farklı meblağlarda hibeler sürdü.
Mayıs ayında ise Kuzey Makedonya'ya tanıtım amaçlı 7 bin 400 adet Gore-Tex üniforma, bir adet BMC marka tank çekicisi hibe edildi.
Makedonya’nın SİHA alımı için temasları sürdürdüğü belirtiliyor.
BANGLADEŞ
Türkiye, silah sanayisinde Bangladeş ile de işbirliğini güçlendiriyor. Bangladeş'in Ankara Büyükelçisi Mosud Mannan, Mart ayında TİKA ve DİYANET üzerinden yapılan yardımlar için minnettar olduğunu söyledi.
Türkiye, 2012’den bu yana Bangladeş'e askeri malzeme desteğinde bulunmaktadır. 2008’de iki ülke arasında imzalanan bir askeri anlaşma kapsamında Türkiye Bangladeş’in bir askeri birliğine düzenli olarak yılda bir kez malzeme ve teçhizat desteğinde bulunmuştu.
Bangladeş bu yıl SİHA almak istediğini açıkladı. Şubat ayında Bangladeş Ankara Büyükelçisi Mosud Mannan, Türkiye’nin yardımları için teşekkür edip, Bayraktar SİHA’lar almak istediklerini kaydetti.
RUANDA
Ruanda da Türkiye’nin fonladığı ülkelerden biri. Bu kapsamda Ruanda Dışişleri Bakanı Vincent Biruta, Eylül ayında Türkiye'nin yardımları için teşekkür etti.
Ekim ayında ise Ruanda, SİHA satın almak istediğini belirtti. Ruanda’nın BAYKAR ile müzakerelere başladığı ve 12 tane Bayraktar TB2 almayı planladığı açıklandı. Karar 7 Eylül’de Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile Ruanda Dışişleri ve Uluslararası İş Birliği Bakanı Vincent Biruta arasında yapılan baş başa görüşmede alınmıştı.
MACARİSTAN
Türkiye’nin yardımlarına teşekkür eden ülkelerden biri de Macaristan. Macaristan Dışişleri ve Dış Ticaret Bakan Yardımcısı Levente Magyar, koronavirüs (Kovid-19) ile mücadelede ülkesine yardım eden Türkiye’ye teşekkür etmişti. Yardım kapsamında 50 bin yüz siperliği, 16 bin el dezenfektan ve 20 bin kolonya teslim edildi. Askeri anlaşmaların da sıklıkla yapıldığı Macaristan ile Türkiye arasındaki işbirliği AKP’ye yakın şirketlerle sürüyor.
Mayıs ayında ise Macaristan’dan bir heyet SİHA alımı için Türkiye’ye ziyaretlerde bulundu. Macar Silahlı Kuvvetlerinin Silahlanma Direktörü Gáspár Maróth yerel bir Macar televizyonuna verdiği röportajda, Macaristan'da 2017'den beri hükümetin SİHA tedariki yönünde çalışmalar yaptığını, bu konuyla ilgili olarak Türk firmaları ile görüşme içinde olduklarını kaydetti.
DIŞ POLİTİKADA GÜÇ ENSTRÜMANI OLARAK SİHA SATILAN ÜLKELER
KATAR
Türkiye ile Katar arasındaki askeri işbirliği, uluslararası güç dengeleri açısından ele alınıyor. Türkiye ile Katar arasında 2007 yılında askeri işbirliği anlaşması, ardından 2012 yılında askeri eğitim alanında işbirliği anlaşması ve savunma sanayi alanında işbirliği mutabakat zaptı imzalandı. 2014 yılında ise askeri işbirliği, ittifaka dönüştü.
Bir yandan da mezhepsel fikir birliği Katar’a SİHA satışlarını hızlandırdı. Türkiye, 6 adet Bayraktar TB2'leri 2019 yılında Katar'a sevk etmeye başladı.
POLONYA
Türkiye, sadece fon ve hibelerde bulunduğu ülkelere SİHA satmıyor. Ayın zamanda Batı ile Doğu ülkeleri arasında ihtilaf konusu olan ülkelere de satıyor. Türk dış politikasında güç enstrümanı olarak görülen SİHA satışının yapıldığı ilk Avrupa ülkesi Polonya oldu.
24 Mayıs’ta Polonya Devlet Başkanı Andrzej Sebastian Duda ve AKP Genel Başkanı Tayyip Erdoğan’ın da katıldığı törende Polonya Savunma Bakanı Mariusz Blaszczak ile Baykar Savunma Genel Müdürü Haluk Bayraktar arasında SİHA satış sözleşmesi imzalandı. Sözleşmenin toplam bedelinin 250-300 milyon dolar aralığında olduğu ileri sürüldü. Polonya’ya satılacak SİHA sayısının 24 adet olduğu açıklandı.
MUHTEMEL PAZAR OLARAK GÖRÜLEN ÜLKELER
GAMBİYA
Türkiye'nin askeri destek sağladığı Gambiya’da SİHA diplomasisi yürütülüyor. Türkiye ve Gambiya, Şubat 1991'de Gambiya ordusu için Türk Jandarma Eğitim Ekibi'nin kurulmasından bu yana özellikle askeri ve güvenlik alanlarında uzun süredir devam eden bir işbirliğine sahip. Askeri ekipman desteğinin yanı sıra 8 bin Gambiya askeri Türk ordusu tarafından hem ülkelerinde hem de Türkiye'de eğitildi. Türkiye, 2018 yılında Gambiya ordusuna 5 bin askeri üniforma, 5 bin su şişesi, bin 359 kütüklük ve 100 askeri çadır hibesinde bulundu. Gambiya Silahlı Kuvvetleri’ne Ocak 2019 yılında 1.4 milyon dolar askeri bağış yapıldı. Aynı yıl Gambiya'ya içeriği açıklanmayan askeri ekipman yardımında bulundu.
2020 yılında ise Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA), Kembujae Madina Köy Camii ve Omar bin Khattab okulunu açtı. Açılışa AKP Genel Başkanı Tayyip Erdoğan ve eşi Emine Erdoğan da katıldı. Hemen arkasında zırhlı araç üreticisi Katmerciler, Gambiya ile bir anlaşma imzaladı.
Gambiya ile SİHA diplomasisi yürütülüyor.
PARAGUAY
Paraugay ile ilişkiler daha çok hükümete yakın dernekler üzerinden yürütülüyor. Sağlık, koronavirüs tedbirleri, TİKA hibeleri öne çıkıyor. Paraugay da SİHA için muhtemel bir pazar olarak değerlendiriliyor.
SUDAN
Kuzey Afrika ülkesi Sudan’a hibeler genellikle TİKA üzerinden yürütülmekte. 2005 yılında 15 milyon dolar değerindeki su sondaj makinesi hibe edildi. Sudan’ın diktatör Cumhurbaşkanı Ömer El-Beşir döneminde özelikle sağlık, gıda, tarım ve inşaat anlaşmaları imzalandı. Geçen yıl koronavirüs kapsamında “50 adet ventilatör, 100 bin adet cerrahi maske, 50 bin adet N95 maske, 50 bin adet tulum” hibesi yapıldı. Eylül ayında TİKA öncülüğünde hayvancılık, tarım, gıda ve birçok alanda destek amaçlı hibeler sağlandı. Sudan, Bayraktar SİHA’nın potansiyel pazarı olarak görülüyor.
NAMİBYA
Namibya ile ilişkilere de yönelen Türkiye, daha çok TİKA üzerinden hibe desteklerinde bulunuyor. Verilen hibelerden bazıları süt tesisi, sporsal faaliyetler, tarımsal destekler ve eğitim hizmetleri şeklinde. Namibya, Bayraktar SİHA’nın göz diktiği ülkelerden biri.
MOLDOVA
Türkiye’nin hibe desteğinde bulunduğu Moldova, aynı zamanda hükümete yakın silah şirketleri tarafından bir pazar olarak görülüyor.
2001 yılında Moldova’ya bin ton buğday hibe edildi. 2011 yılında 5 adet ambulans hibe edildi. 2015 yılında TİKA aracılığıyla Moldova'da Mustafa Kemal Atatürk Vulkaneşti Bölge Hastanesine ameliyatlarda kullanılacak cihazlar hibe edildi. AKP Genel Başkanı Tayyip Erdoğan, 2018 yılında Moldova’ya yaptığı bir ziyarette kendisine yakın BMC şirketinin ürettiği 2 adet TOMA hibe etti. Geçen yıl ise 30 bin maske hibe edildi. Yine aynı yıl Moldova'ya 65 bin koruyucu sağlık malzemesi hibe edildi.
Ağustos ayında ise hükümete yakın bir televizyon kanalı, Moldova’nın SİHA almak için görüştüğünü belirtti.
GİNE CUMHURİYETİ
Türkiye, TİKA aracılığıyla Erdoğan'ın hediyesi olarak, 2016 yılında Albayrak şirketinin ürettiği 50 adet yolcu otobüsü hediye etti.
Geçen yıl koronavirüs yardımları kapsamında 300 bin cerrahi maske, 50 bin N95 maske, 20 bin tulum, 30 bin PCR tanı testi, 30 bin ekstrasyon kiti, 30 bin swab hibe edildi.
Aynı yıl hükümete yakın Albayrak şirketi 500 adet korona test kiti ve 30 çöp toplama kamyonu hibe etti.
2020’de Gine’ye askeri malzeme hibesi yapıldı.
Gine’yle askeri anlaşmalar imzalamaya başlayan Türkiye, SİHA satışı için de diplomasi gerçekleştiriyor.
EKVATOR GİNESİ
Türkiye’nin askeri işbirliği geliştirmeye çalıştığı bir başka ülke de Ekvator Ginesi. Aynı zamanda hibeler de yapmaya başladı. Ağustos ayında Millî Savunma Bakanı Hulusi Akar ve Ekvator Ginesi Savunma Bakanı Victoriano Bibang Nsue Okomo Savunma İş Birliği Anlaşması imzaladı. Anlaşma kapsamında Türkiye’den silah alacak.
CEZAYİR
Geçen yıl TİKA üzerinden koronavirüsle mücadele programı kapsamında hijyen ve tıbbi malzeme hibesi yapıldı.
Cezayir ile de Bayraktar SİHA diplomasisi yürütülüyor.
MALEZYA
Türkiye'nin, Diyanet, TİKA ve bazı vakıflar üzerinden “yardım” adıyla hibe desteğinde bulunduğu ülkelerden biri de Malezya. Malezya’ya “4 bin kişiye iş kapısı” adı altında 2010 yılında FNSS Savunma Sistemleri A.Ş. 500 milyon dolarlık zırhlı araç üretecek fabrikanın sözleşmesi imzalandı. En son Nisan ayında Diyanet Vakfı (TDV), Malezya'da mültecilere “şefkat ve merhamet” adı altında yardımda bulundu.
Türkiye, Malezya’ya SİHA satışı için diplomatik girişimlerini arttırdı. Bu kapsamda Malezya'da 2019 yılında düzenlenen "Türk Droneları ve Havacılık Endüstrisi: Teknoloji ve Fırsatlar" etkinliğinde, Türk İHA ve SİHA'larının özellikleri tanıtıldı.
NİJERYA
Türkiye’nin iç savaş yaşayan ülkelerde kurduğu askeri ilişkilerden biri de Nijerya. 2016 yılında bir Türk şirketi askeri tesis kurdu. 2018 yılında yayılan askeri işbirliği sonucunda Nijerya’ya askeri eğitim verilecek. Salgınla mücadele kapsamında geçen yıl Nijerya'ya 10 bin kutu hidroksiklorokin ve 2 bin 500 kutu favipiravir hibe edildi. Türkiye’den Nijerya’ya yasadışı yollardan silah götürüldüğü çoğu kez basına yansıyor ve tartışma konusu oluyor.
SİHA’larla ilgilenen ülkeler arasına Nijerya da dâhil oldu. Ülkenin Bakraktar TB2 ile yakından ilgilendiği açıklandı. Nijerya’nın Zamfara Valisi Bello Matawale, SİHA tedariği gerçekleştireceklerini açıkladı. Açıklama Erdoğan’ın 18-20 Ekim tarihleri arasında Nijerya’ya yaptığı seyahat öncesine denk getirildi.
SOMALİ
Türkiye, Somali'ye de sıklıkla hibelerde bulunuyor. 2012’den itibaren Türkiye, Somali ordusuna askeri eğitim vermeye başladı. 2017’de ülkede TSK’ya bağlı Somali Türk Görev Kuvveti Komutanlığı’nın konuşlandığı TURKSOM Askeri Eğitim Üssü kuruldu. Somali'ye 31 Mayıs 2016'da 24 milyon dolar, 29 Eylül 2017'de 30 milyon dolar, 3 Ağustos 2019'da 30 milyon dolar olmak üzere toplam 84 milyon dolar hibe verilmişti. Somali Savunmadan Sorumlu Devlet Bakanı Muhammed Ali Haga, 2018 yılında Türk hükümetinin son dönemde Somali ordusuna silah sağladığını kaydetti.
Geçen yıl Haziran ayında Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın imzasıyla Somali'ye 30 milyon dolar hibe verildi. Aynı yıl Ağustos ayında Türkiye, Somali Ordusuna 12 adet Kirpi MKKA hibe etti. Yine 2020’nin Kasım ayında da IMF bünyesindeki Ağır Borçlu Fakir Ülkeler İnisiyatifinin Somali'nin borcunun hafifletilmesi amacıyla başlattığı girişime Türkiye, 3 milyon 487 bin dolara karşılık gelen 2 milyon 372 bin SDR'lik (özel çekme hakkı) hibe desteği verdi. Bu yılın Ağustos ayında da TSK tarafından eğitim verilen Gorgor komandolarının kullanımı için bir miktar askeri araç bağışladı. Aynı ay Somali ordusuna 22 zırhlı personel taşıyıcı hibe edildi. Türkiye’nin buraya yönelik politikaları zaman zaman ülkede tartışma konusu da oluyor.
Hibeler akarken bir yandan da Somali’den jestler gelmeye başladı. 2014’te Mogadişu Limanı özelleştirilerek Albayrak’a devredildi.
Türkiye şimdi Somali’ye SİHA satışı için diplomatik girişimlerde bulunuyor.
KARADAĞ
Türkiye, Mart ayında Karadağ’a 38 bin 500 avro değerinde MPT-55 ve MPT-76 piyade tüfeği hibe etti. Türkiye şimdi Bayraktar SİHA satışı için diplomatik ilişki geliştiriyor.
AFGANİSTAN
Türkiye, Taliban öncesi Afganistan'a askeri hibelerde bulunuyordu ancak hibe desteğinin sürüp sürmediği bilinmiyor. 2019 yılının Temmuz ayında Afganistan’a 4,5 milyon dolarlık askeri malzeme hibe edildi. Geçen yıl Afganistan’a 75 milyon dolar hibe taahhüdünde bulunuldu. Afganistan'a 16 yılda 1 milyar dolar yardımda bulunuldu. Türkiye, 3 bin 500’ü askeri eğitim almak için Türkiye’ye gelen toplamda 17 bin 500 Afgan askerini eğitirken, Afganistan’a askeri eğitim de dahil olmak üzere çeşitli düzeylerde askeri destek sağlamaktadır.
NİJER
Türkiye’nin hibe desteğinde bulunduğu ülkelerden biri de Nijer. Geçen yıl Nijerle yapılan güvenlik anlaşması kapsamında askeri eğitim desteğinde bulunuldu. Bu kapsamda Nijer ordusuna eğitim ve silah tedarikinin yanı sıra güvenlik güçlerini de eğitecek.
Yine koronavirüs kapsamında geçen yıl tıbbi destekte bulunuldu.
MA / Sedat Yılmaz