Jordi Tejel Gorgas’ın yayına hazırladığı “Kürt Milli Cemiyeti Xoybun: İlk Milliyetçi Kürt Örgütüne Dair Efsaneler ve Gerçekler” kitabı Heval Bucak’ın çevirisiyle Avesta Yayınevi’nden çıktı. Yazar, Kürt Milli Cemiyeti Xoybun kitabı için, örgüt hakkında Fransız ve İngiliz gizli servisleri tarafından hazırlanan ve çoğu daha önce yayınlanmamış olan belgelerden yararlanıyor. Arşivlerin ve yorumların yardımıyla, Xoybun’un Birinci ve İkinci Dünya savaşları arası dönemdeki Kürt milliyetçiliğinin gelişimi üzerindeki gerçek etkisini yeniden değerlendirmeye davet eden unsurları ön plana çıkarıyor. 

 

“… Ekim 1927’de dört Kürt partisi ve derneğin temsilcileri Lübnan’ın Bihamdun şehrinde bir araya geldi. Kongreye katılanlar arasında şu isimler vardı. Celadet Bedirxan, Kamiran Bedirxan, Memduh Selim, Mustafa Şahin, Fehmi Licî, Şeyh Mehdi (Şeyh Said’in kardeşi), Karim Süleymani, Ramanlı Emin Ağa, Haco Ağa ve Hurşit Bey. Birkaç münazara ardından Kürdistan Teali Cemiyeti, Kürd Millet Fırkası, Kürt İstiklal Komitesi ve Kürt Teşkilat-ı İctimaiye Cemiyeti yöneticileri 5 Ekim’de tek bir ‘milli’ örgütün, Xoybun Cemiyeti’nin kurulmasına karar verdiler…”

 

Xoybun’un çekirdeğini oluşturan şahsiyetlerin kimlik bilgileri, hareketin örgütlenmesi, Kürt-Ermeni ittifakı, Xoybun’un Programı ve Doktrini’nin yer aldığı kitapta, Xoybun’un kuruluş aşamasında Ağrı Dağı’nda başlayan isyan ve hareketin bu isyana yaklaşımı da işleniyor.

 

“Doğu’ya sığınan Kürt aydınları Xoybun’u kurmaya hazırlanırken, İhsan Nuri Türkiye’ye, boyun eğmeyen Ağrı Dağı bölgesine gitmişti. İhsan Nuri mevcut bulunmamasına rağmen Xoybun merkezi komitesince ‘Kürt Kuvvetleri Başkomutanı’ atandı; Broyê Heskê Têlî ise ‘kurtarılmış’ bölgede ‘sivil yönetim başkanı’ ilan edildi…” 

 

Yoğun propaganda etkinlikleri ve Xoybun Cemiyeti üyelerinin birçoğunun tarihçi olarak yeni görevlere atanmaları, Kürt arşivleri diyebileceğimiz belgelerin oluşturulmasına vesile olduğu kadar, Türkiye Kürtlerinin çağdaş tarihinin önemli olaylarına da tanıklık eder. Kitap, istihbarat örgütlerinin orijinal belgelerinin yanı sıra, Xoybun’un kendi arşiv belgelerine de önemli bir yer ayırıyor. Bunlar arasında devlet liderlerine gönderilen mektupların yanı sıra, yakılan-yıkılan köy ve öldürülen insanlara ilişkin istatistiki bilgiler içeren raporlar da bulunuyor. 

 

Belgelere dayanan “Kürt Milli Cemiyeti Xoybun: İlk Milliyetçi Kürt Örgütüne Dair Efsaneler ve Gerçekler” kitabı, Xoybun’un efsanelerden uzak gerçeğe daya yakın tanınması için önemli bir katkı sunuyor. 

 

JORDİ TEJEL GORGAS

 

Jordi Tejel Gorgas 1971 yılında doğdu. Modern tarih, devlet / toplum ilişkileri ve Ortadoğu'da devlet inşası konusunda uzmanlaşmış bir tarihçidir. Kendisini disiplinler arası bir profille çağdaş Ortadoğu tarihçisi olarak tanımlıyor. Milliyetçilik, devlet inşası, azınlık çatışmaları, sosyal seferberlik ve şiddet ağları, mülteciler ve kaçakçılık dahil sınır ötesi dinamikler gibi konularla ilgileniyor. Tarih yazımı tartışmalarının yanı sıra tarihsel olayların ve dinamiklerin karmaşıklığını daha iyi kavramak için yeni epistemolojik ve metodolojik yollar arayışıyla ilgileniyor. 

 

MA / Abdurrahman Gök