Oramar: Qazi’nin direnişi Öcalan’ın başlattığı mücadeleyle birleşti

img
WAN - Kurdistan Cumhuriyeti’nin kurucusu Qazi Muhammed’in idamının üzerinden 75 yıl geçti. Yazar Kakshar Oramar, “Qazi’nin direnişinin bugün Sayın Öcalan’ın başlattığı mücadele ile birleşmiş ve İran’da ‘Jin jiyan azadî’ felsefesi ile sürüyor” dedi. 
 
İran’ın Mahabad kentinde Kürdistan Cumhuriyeti’ni ilan eden Qazi Muhammed’in, idam edilmesinin üzerinden 75 yıl geçti. Mahabad’ta önde gelen Kadı ailesinden olan ve 1893'te dünyaya gelen Qazi Muhammed, öğrenimini Kutabhane adı verilen bir din okulunda tamamladı. Öğrenim hayatından sonra Mahabad Vakıflar Dairesi Müdürlüğünü yapan Qazi, babası Kadı Ali’nin ölümünden sonra Mahabad’ta Kadılık görevini üstlendi. Bir süre sonra Qazi, Mahabad'da hakimlik görevini yaptı. 1945 yılında Komeleyê Jiyanêwê Kurdistan örgütüne üye oldu. Kısa bir süre sonra örgüte liderlik yapan Qazi, 22 Ocak 1946'da Komara Kurdistan’ı ilan etti.
 
 
CUMHURİYET İLAN EDİLDİ
 
76 yıl önce 22 Ocak 1946’da Mahabad kentinin Çarçıra Meydanı'nda Kürdistan Bayrağı göndere çekilerek Kürdistan Cumhuriyeti’ni ilan eden Qazi Muhammed, 11 Şubat 1946’da yapılan parlamento toplantısında, Cumhurbaşkanı seçildi. Qazi Muhammed parlamentodaki yemin töreninde, “Yüce Allah'ın adına, kutsal Kuran-ı Kerim, ülkem ve bayrağım üzerine ant içiyorum ki, kanımın son damlasına ve son nefesime kadar, canımla ve malımla, özgürlük yolunda bayrağımızın göklerde dalgalanması uğruna çalışacağım” şeklinde yemin etti.  Aynı gün parlamento, Kürt şair Yunus Rauf tarafından 1938 yılında Kurdistan eyaletinde bulunan hapishanede yazdığı “Ey Raqip” şiiri ulusal marş olarak kabul edildi. Kürdistan Cumhuriyeti’nin 11 ay süresince hak ve özgürlüklerden eğitime, diplomasiden ulusal hakların korunmasına, kültürel, basın ve yayın alanında birçok başarılı politikaya imza atıldı. Kürtçe resmi dil ilan edilirken, etiğimde Kürtçe ders verilmeye başlandı. Kurdistan gazetesi yanı sıra Hawar, Hilale, Agir, Gelawêj ve Nıştiman dergileri yayınlandı. Kürtçe radyo yayımları başlatıldı ve Kürt dili ve edebiyatının gelişmesi için çalışmalar yürütüldü.
 
Kurdistan Cumhuriyeti’ne dair “Yadigaren Komara Kurdistan a Sala 1946’an” adlı kitabı kaleme alan yazar ve gazeteci Kakshar Oramar, Komara Kurdistan ve Qazi Muhammed’e dair Mezopotamya Ajansı’na (MA) konuştu.
 
Kakshar Oramar
 
CUMHURÎ KURDİSTAN
 
İlan edilen cumhuriyetin birçok kesim tarafından  “Komara Kurdistana Mahabad/ Kürdistan Mahabad Cumhuriyeti” şeklinde isimlendirildiğini, ancak asıl ismin “Cumhurî Kurdistan” olduğunu ifade eden Oramar, “Cumhuriyetin gerçek ismi Cumhurî Kurdistan’dır. O dönemde bazı tabelalarda, Kürtçe yayınlanan gazete ve dergilerde Cumhurî Kurdistan ismi kullanılıyor. ‘Komara Kurdistana Mahabad’ ismi Archie Roosevelt William Eagleton Jr. tarafından 1960 yılında kaleme alınan ‘The Kurdish Repuclic as Mahabad 1946’ kitabıyla birlikte Kürdistan Mahabad Cumhuriyeti şeklinde anılmaya başlanıyor. Fransa’da 2005 yılında Eagleton ile yüz yüze bir görüşme gerçekleştirdim. Kurdistan Cumhuriyeti ismini, neden Mahabad Kürt Cumhuriyeti şeklinde yazıp küçük bir şeymiş gibi lanse etmeye çalıştığını sorup, kendisini eleştirdim. Eagleton, eleştirileri kabul etti ve bana şunları söyledi: ‘1960'larda İran'ın izni üzerine gidebildim ve araştırma yapabildim. Ancak İran istihbaratı Kurdistan ismini çok kullanmamamı söylediler. Bu nedenle böyle bir isim verdim’” diye belirtti.
 
CUMHURİYETİN SINIRLARI
 
Cumhurî/Komara Kurdistan’ın sınırlarının sadece Mahabad kenti olmadığını, Urmiye, Salmas, Mako, Xoy'un bir bölümü, Kutur, Serdeşt, Pirenşer, Şino, Mahabad ve Bokan kentlerinin cumhuriyetin sınırları içerisinde yer aldığını kaydeden Oramar, “Tabi, Qazi Muhammed, Kurdistan Cumhuriyeti kurdu ancak onun hayali büyük Kurdistan’dı. Zaten not defterinde,  büyük Kurdistan haritası vardı ve Kürt birliğinin sağlanmasından yanaydı. Görüşmelerinde her zaman kendilerinin, Şeyh Sait, İshak Nuri Paşa, Simkokê Şikak ve Şeyh Ubeydullah’ın devamı olduklarını söylüyordu” anlattı. 
 
CUMHURİYET’TE YAPILAN POLİTİKALAR
 
Yaklaşık bir yıl süren Komara Kurdistan’da her şeyin sistematik hale getirilmeye çalışıldığını ifade eden Oramar, “O dönemde birçok karar veriliyor ve bu kararlardan biri de Rojhilat'ta Kürt topraklarının tamamını bir araya getirme kararıdır. Tabi, o dönem yeteri güçleri olmaması nedeniyle bir şey yapamıyorlar. Kürtçe resmi dil oluyor ve eğitim Kürtçe verilmeye başlıyor. Kürtçe Kurdistan adında dergi ve gazete çıkarılıyor. Niştiman adında bir dergi çıkarılıyor. Bokan kentinde çocuklar için Kürtçe dergi ve kitaplar basılıyor. Mahabad'ta yaşayan Ermeni ve Yahudiler’e de eşit haklar tanınıyor. Kadınları erkeklerle eşit haklarda yaşamaya başlıyor öyle ki, Qazi Muhammed’in desteği ile eşi kadın örgütlemesi yapmaya başlamıştı. Bir kadın birliği topluluğu oluşturulmaya çalışıldı. Hatta o dönemde, kadınlara tanınan eşit haklar nedeniyle Qazi, bazı şeyh ve meleler tarafından ‘kafir’ ilan ediliyor. Qazi Muhammed diktatörlük yapmak yerine, Mahabat’ta bulunan Abbas Ağa Camisi'nde kendisini ‘kafir’ ilan eden şeyh ve melelerle 6 gün süren tartışmalar yürütüyor. Yapılan tartışmalar sonunda şeyh ve melleler, kadınların eşit haklara sahip olduğuna ikna ediliyor. Yapılan şeylerden biri de, Rusya'ya askeri yüksekokul için 60 öğrenci gönderiliyor” şeklinde sıraladı.
 
 
ANLAŞMAYA UYULMADI
 
Qazi Muhammed’in diplomasi alanında Azerbaycan hükümeti ile ilişkiler başlattığını ve Kurdistan ile Azerbaycan hükümeti ile bir anlaşma gerçekleştirdiğini kaydeden Oramar, “Yapılan anlaşmada, olası bir İran saldırısı üzerine birlik içerisinde hareket edilip, karşı konulacaktı. İki hükümet, topraklarında bulunan Kürt ve Azerilerin haklarına saygı gösterecekti. Herkes anadilinde eğitim görebilecek. Nüfusun çoğunluğuna göre birinci ve ikinci resmi diller sağlanacak. Ancak Azerbaycan hükümeti anlaşmaya uymadı ve Kürtlerin kendi egemenliklerine altına girmeyi planladı. Qazi buna karşı çıktı ve anlaşma sonlandırıldı” bilgisini paylaştı.
 
KÜRT ULUSAL BİRLİĞİ
 
Qazi Muhammed’in birlik talebini hatırlatan Oramar, devamında “Kürt halkı birçok katliama maruz kaldı. Bu katliam ve saldırılara karşı Qazi, 75 yıl önce ‘Kürt Ulusal Birliği’ dedi ve dediği halen geçerli. Qazi’nin yarattığı direniş bugün Sayın Öcalan’ın başlattığı mücadele ile birleşmiş ve İran’da ‘Jin jiyan azadî’ felsefesi ile sürüyor. Qazi'nin birlik talebi ve arzusunu olan birlik vurgusunu hatırlamamız ve ona göre bir Kürt mücadele zemini sağlanmamız gerekiyor” dedi.
 
İDAM EDİLDİ
 
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSBC) 1941 yılında işgal ettiği İran ve Rojhilat’tan 16 Kasım 1946'da çekildiğini belirten Oramar, şöyle devam etti; “İngiltere'nin desteğini alan İran, Komara Kurdistan’a saldırmaya başladı. Olası katliamlara karşı halkla toplantılar yapan Qazi Muhammed, halkın talebi üzerine İran yönetimiyle anlaşma kararı aldı. İran Ordusu 17 Aralık 1946 yılında Mahabad kentine girdi ve Mahabad Kürt Cumhuriyeti'ne son verdi.  Qazi Muhammed, kardeşi Sedr Qazi ile kuzeni Seyf Qazi, 2 gün süren göstermelik yargılamanın ardından 31 Mart 1947'de Çarçıra Meydanı’nda idam edildi.”
 
 
‘QAZİ’NİN VASİYETİ’
 
Qazi Muhammed’in idam öncesi kaleme aldığı vasiyet şöyle: “Ben ömrümün son saatlerini yaşıyorum. Allah aşkına, bir birinize düşmanlık etmeyin, bir birinizi destekleyerek düşmana ve zalimlere karşı durun! Kendinizi düşmana ucuz satmayın! Kürt halkının düşmanları çoktur, zorba ve acımasızdırlar. Her halkın, ulusun başarısının sembolü, birliktir, işbirliği ve dayanışmadır. Birliğini sağlamayan, ittifakı olmayan her halk, her zaman düşmanın baskısına maruz kalır, ezilir. Kürtlerin, yeryüzünde yaşayan diğer halklardan hiç bir eksiği yoktur. Hatta siz yiğitliğinizle, fedakârlığınızla, baskıdan kurtulan halklardan daha ileridesiniz. Düşman, işinin gerektiği kadarıyla sizi ister ve işi bittikten sonra size hiç acımaz, sizi hiç affetmez. Düşmanlarının zulmünden kurtulan halklar da sizin gibiydiler, ama onlar kurtuluş için birliklerini sağlamışlardı. Yeryüzündeki tüm halklar gibi artık siz de baskıdan kurtulun. Birlik olursanız, birbirinizi kıskanmazsanız, kendinizi düşmana satmazsanız, siz de kurtulursunuz.”
 
MA / Cengiz Özbasar

Diğer başlıklar

18:05 Adana'da Mayıs ayı şehitleri anıldı
17:39 Şiddet faili erkek serbest bırakıldı
17:34 ABD Dışişleri Bakanı 14-16 Mayıs’ta Türkiye’de
17:24 İran ile ABD arasındaki dördüncü tur görüşmeleri sona erdi
16:45 CPT: Türkiye'nin saldırıları önceki aya oranla yüzde 78 arttı
16:36 Yaşamını yitiren TEV-DEM üyesi İke için taziye kuruldu
16:12 Riha ve İstanbul'da anadil etkinlikleri
15:58 Zeynel Bayram için kurulan taziyeye kitlesel ziyaret
15:39 ÖHD’den ‘Toplu Mezarlar’ söyleşisi: Gerçeklerle yüzleşmeliyiz
15:32 ‘Anneler tülbent ve zılgıtlarıyla güçlü bir mücadele geleneği oluşturdu’
15:20 Hozan Mizgîn ölümünün 33’üncü yılında anıldı
14:52 Yüksekten düştüğü iddia edilen çocuk yaşamını yitirdi
14:44 ‘Engelliler için eşitlik lütuf değil haktır'
14:40 ‘Gırona manifestosu’ konferansı sona erdi
14:18 Önder için Semsûr'da kurulan taziye sona erdi
14:13 Wan’daki ‘dil çadırı’nda etkinlikler yapıldı
14:10 Sakine Cansız’ın annesi hastaneye kaldırıldı
13:47 Ağaç kesiminin sürdüğü bölgelere girişler yasaklandı
12:49 Pexşan Ezîzî için uluslararası imza kampanyası
11:52 Aysel Doğan mezarı başında anıldı
11:11 Demokratik Birlik İnisiyatifi: Demokratik çözüme katkı için yola çıktık
10:14 1 yıldır kayıp olan kadının katledildiği ortaya çıktı
09:54 Kırkazak: Sürecin ilerleyebilmesi için Öcalan’ın fiziki özgürlüğü sağlanmalı
09:41 Putin'den Ukrayna'ya ön koşulsuz 'barış müzakeresi' daveti
09:29 Jin dergi ‘Kürtçe: Yasak, Hak, Gelecek’ kapağıyla çıktı
09:19 Colemêrg Barosu Başkanı: PKK üzerine düşeni yaptı, sıra devlette
09:17 DAD Eşbaşkanı Doğan: Öcalan'ın çağrısı Ortadoğu için bir umut
09:16 Yüzde 91 engelli tutsağa ceza üstüne ceza: Tahliyesi 5 yıl uzatıldı
09:14 Kadınlar Birlik İnisiyatifi’ne öncülük edecek
09:10 Heval Dilbahar: Bu topraklara barış gelecekse önce Kürtçeyle barışılmalı
09:08 Narin Güran davasında 'sessizlik yemini' sürüyor
09:06 'Erkek aklı şiddeti durdurma çabasında değil'
09:02 Kadını görünmez kılan zırh: Kutsal annelik
09:01 11 MAYIS 2025 GÜNDEMİ
06:30 Tazminatını isteyen Eğrek’i öldüren 4 kişi tutuklandı
01:44 Tekik'in cenazesi saat 13.00'te Êlih'e götürülecek
00:21 ‘Mustafa Mesut Tekik ömrünü barışa ve onurlu yaşama adadı’
10/05/2025
23:59 DEM Parti: Mustafa Tekik’in anısı mücadelemizde yaşayacak
23:26 DEM Parti Êlih İl Eşbaşkanı Tekik yaşamını yitirdi
22:48 İHD Dêrsim Şubesi yeni yönetimini belirledi
22:33 Cizîr’de Bekoyê Ewan oyununa yoğun ilgi
22:29 Avukat Saldıroğlu tutuklandı
21:29 Bursa'da yangın çıkan evde bir kadın ölü bulundu
20:34 Erol Eğrek’i öldüren 6 kişiye tutuklama istemi
19:46 Lozan’da Kürt Dil Bayramı kutlandı
19:38 Ukrayna, 30 günlük ateşkese hazır olduğunu duyurdu
19:25 Öldürülen işçinin ailesi adalet talebinde bulundu
18:50 Amedspor ligin son maçından mağlup ayrıldı
18:18 ABD-Çin arasında ilk görüşme
18:14 Bir genç Avaşîn deresinde akıntıya kapıldı
18:11 Şara, Bahreyn’de temaslarda bulundu
17:51 ‘Gırona manifestosu’ konferansı: Örgütlenmemiz gerekiyor
17:46 Gever’de bir caddeye Sırrı Süreya Önder ismi verildi
17:39 Önder’in taziyesine binlerce kişiden ziyaret
17:27 Rehabilitasyon merkezinde 5 yaşındaki çocuğa darp
17:23 DEM Parti Kadın Meclisi Alevi kadınlarla buluştu
17:15 Anneler Günü etkinliklerinde barış çağrısı
17:08 Gözaltına alınan Barbaros Şansal serbest bırakıldı
17:03 Belediyenin işten çıkarttığı kadınlar CHP'nin önünde seslendi
16:51 PKK kongresi ardından Erdoğan’dan ilk açıklama
16:21 Uyuşturucu ve fuhuşa karşı mücadele çağrısı
16:19 Kürtçeye duyarlılığı arttırmak için çadır kuruldu
16:05 Tutuklu gazetecilerin özgürlüğünü istediler
15:59 Mêrdîn'de ilk hasat yapıldı: Kuraklık etkisini gösterdi
15:29 Trump duyurdu: Pakistan ve Hindistan acil ateşkes konusunda anlaştı
15:03 Ömer Öcalan: Sürecin samimiyetle yürütülmesi için hükümet adım atmalı
14:34 KHK eylemi 131’inci haftasında
14:30 Anneler Günü etkinliğinde Öcalan’ın çocuklar için yazdığı şiir okundu
14:27 Çanakkale'de kaza: 6 ölü
14:26 Hasta tutsaklar Gurban ve Polat'ın durumu kötüye gidiyor
14:24 CHP'li belediye başkanlarından Önder'in taziyesine ziyaret
14:10 Fenalaşan yurttaşa ‘kimliksiz’ olduğu için tıbbı müdahale yapılmadı
14:09 Wan'da konuşan Özel: Meclis zemininde adımlar atılmasını bekliyoruz
14:08 Kayıp yakınları 4 kentte adalet talep etti
13:23 Halil ve Kasım Alpsoy’un faillerini soran Cumartesi Anneleri: Erdoğan sözünü tutsun
13:13 TBB ile Mülkiyeler Birliği'nden taziye ziyareti
13:03 ‘Darağacı bizi kırmaz; sadece köklerimizi toprağın derinliklerine salar’
12:53 Barbaros Şansal gözaltına alındı
12:42 Gar Katliamı’nda hayatını kaybedenler anıldı
12:36 Şirnex’te 15 Mayıs startı
12:31 ‘Girona manifestosu’ konferansı: Kürtçe için herkese sorumluluk düşüyor
12:29 ‘Hozan Mizgîn sanatıyla onbinleri etkiledi’
12:13 Askerler bir genci darp etti
11:42 Önder’in Abdullah Öcalan ile ilk karşılaşması
11:37 PKK’nin kongre açıklaması gazete manşetlerinde
10:52 'Canika Dêrsim’i kaybedeli 3 yıl oldu: Ömrünü mücadeleye adadı
10:40 Barış Anneleri: Devlet bir an önce adım atmalı
10:16 Amed’de ‘Birlik İnisiyatifi’ ilan edildi
09:37 23 kent için sarı kodlu fırtına ve sağanak uyarısı
09:35 Tutsak yakınları: Hasta tutsaklar için adım atılsın
09:07 Yahya Yavuz’dan 2 aydır haber alınamıyor
09:06 İddianamesi 2 kez iade edilen Turan 6 aydır tutsak
09:05 TÜMAD kapasite arttırıyor: Susuzluk ve yeni bir İliç faciası uyarısı
09:04 Hukukçular: Toplumsal barış isteniliyorsa TMK kaldırılmalı
09:03 Besta’da asker gözetiminde orman kıyımı
09:00 10 MAYIS 2025 GÜNDEMİ
08:59 Hindistan-Pakistan gerilimi artıyor: Havalimanları hedef alındı
09/05/2025
23:09 ‘Kuyu tipi’ cezaevlerine karşı açlık grevi başlatıldı
22:36 Hakan Fidan 4-5 sene önce zehirlendiğini iddia etti
22:28 Remzi Kartal’dan ‘telekonferans’ düzeltmesi
22:01 PKK kongresi sonrası AKP’den ilk açıklama
21:41 Gözaltına alınan öğrenciler serbest
21:39 HDK'den 'kongre' açıklaması: Demokratik örgütlenme seferberliğinde buluşalım
21:25 Bern'de Alevi mezarlık alanı açıldı
20:45 Giresun'da kadın cinayetlerine tepki
20:42 Artemêt’te şölen: Evde sokakta anadilimizi konuşalım
20:22 Bakanlığın toplumsal cinsiyet eşitliğini hedef alan açıklamasına tepki
20:18 Büyüknohutçu çifti İzmir'de anıldı
20:08 Bakırhan: Ülkenin önünde yeni ve tarihi bir kapı aralanabilir
20:02 PKK Kongresi’ni yaptı, sıra iktidarın atacağı adımlarda
19:42 Meral Danış Beştaş: PKK kongresi yeni bir döneme kapı araladı
19:08 Önder’in taziyesine ziyaretler gün boyu sürdü
19:03 PKK’nin 12’nci Kongresi dünya basınında
18:47 Amed’de Kirmanckî Meclisi kuruldu: Örgütlenip güçleneceğiz
18:25 Yargıtay, Gamze Açar'ı katledenlere verilen cezayı onadı
17:53 Erdoğan'dan Papa Prevost’a tebrik mektubu
17:43 Kadınlardan yürüyüş: Susmadık susmayacağız
17:40 Amed’de ‘Kürt meselesi’ paneli: Anayasayı bu utançtan kurtarmalıyız
17:40 Mûş’ta ‘Kadın Dinlenme Merkezi’ açıldı
17:12 Semsûr'da maaşlarını alamayan işçilerden eylem
16:50 Pervin Buldan, Önder'in taziyesinde konuştu: Tarihi açıklamayı görmedi ama yattığı yerde huzur bulacak
16:38 Leyla Zana: Hepimize yeni görevler düşüyor
16:21 'Kongre' değerlendirmeleri: Adım sırası devlette
16:08 Tülay Hatimoğulları: Demokratik ve hukuki zeminin inşa edilme zamanı geldi
15:52 Uzman çavuşun katlettiği Şen'in davası ertelendi
15:34 Cezaevinden tahliye oldu, iki kadını katletti
15:28 DEM Parti'den 'kongre' açıklaması: Tarihi bir eşik
15:18 Pervin Buldan: Kongre oldukça tarihi, Öcalan'a ‘teknik bir iletişim’ sağlandı
14:12 Amed’de 7 öğrenci gözaltına alındı
14:12 Önder'in memleketindeki taziyeye ziyaretçi akını
13:05 Hasta ve tahliyesi engellenen tutsaklar için eylem: Çözüm için reform süreci başlatılmalı
13:00 PKK'den önemli açıklama: 12. Kongremizi gerçekleştirdik
12:51 Belediye meclis toplantısını mahallede halkla birlikte alındı
12:49 31 yıl tutsaklığın ardından memleketinde
12:45 DEM Parti’den çocuklara Kürtçe kitap
12:35 Wan-Bedlîs karayolunda iki araç koyun sürüsüne çarptı
11:57 'Orhan Doğan' ismine ret kararı mahkemeye taşındı
11:35 DEM Parti Sözcüsü: PKK'nin kongresini topladığını duyurması an meselesi
11:16 Sırrı Süreyya Önder için memleketinde taziye kuruldu
11:14 Hindistan ve Pakistan’da karşılıklı saldırılar yoğunlaşıyor
11:12 Çözüm karşıtları devrede!
10:52 Ailelerden İmralı'ya gitmek için başvuru
10:37 Gardiyan saldırısından şikayetçi olunca sanık durumuna düştü
10:00 Koçerlerin zorlu yolculuğu başladı
09:55 Gazeteci Kanbal hakkında dava açıldı
09:23 Kürt sorununun çözümünde heba edilen süreçler
09:08 Gabar'da orman kıyımının yeni görüntüleri
09:07 Semt pazarındaki yurttaşlar: Çözüm Öcalan’ın çağrısında
09:06 Dicle Anter: Sırrı gerçeklerle yüzleşilmesi için savaştı
09:05 Antalya'daki cezaevlerinde 90 hasta tutsak var: Serbest bırakılmalılar