Kızıl Kürdistan hakkında yeni bir belge: Pçelina’nın izlenimleri

img
HABER MERKEZİ - Akademisyen Dr. İsmet Konak, Y.G. Pçelina’nın 1924’te Kızıl Kürdistan’a düzenlediği bir seyahate dair belgelere ulaşarak analiz etti. 
 
Kızıl Kürdistan üzerine 1923 ile 1930 yılları arasında birkaç bilimsel seyahat düzenlendi. Bu seyahatlerden biri 1924 yılının yaz mevsiminde gerçekleşti. Sovyet Arkeolog Yevgeniya Georgiyevna Pçelina, Kızıl Kürdistan’ı yakından gözlemledi ve izlenimlerini 1932 yılında Sovetskaya Etnografiya isimli dergide, “Azerbaycan’daki Kürdistan Uyezdi Üzerine” başlığıyla yayımladı. Tarihçi akademisyen Dr. İsmet Konak, seyahatin içeriğine ulaştı ve bazı önemli hususları analiz etti: 
 
KIZIL KÜRDİSTAN ARAŞTIRILMAYI BEKLİYOR
 
Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti’nin batısında 1923 yılında sayıları nerdeyse 30 bini bulan Kürtler için özerk bir uyezd inşa edilmişti. Kürdistan Uyezdi veya diğer adıyla Kızıl Kürdistan, Sovyet Kürtleri için kısa süre de olsa fırtınada bir sığınaktı. Adem-i Merkeziyetçiliğin önemli sembollerinden biriydi. Bu otonom yapı maalesef 1930 yılında birtakım “entrikalar” sonucu ilga edildi. Kürt halkının yuvası, bazı güçlerce “saman çöpüyle” dolduruldu. Kızıl Kürdistan süreci deyim yerindeyse karın altında bereketli bir toprak misali araştırılmayı bekliyor. 
 
PÇELİNA’NIN ÖNEMLİ SEYAHATİ 
 
Bu dönemle ilgili en önemli vesikalardan biri şüphesiz Sovyet Arkeolog E.G. Pçelina’nın seyahatidir. Söz konusu bilimsel seyahat, 1924 yılı yaz mevsiminde Güney Kafkasya Derneği tarafından düzenlendi. Gezi Dağlık Karabağ, Zangezur ve Kızıl Kürdistan’ı ihtiva etmekteydi. Kürdistan’a giden grubun içinde Y.G. Pçelina, G.F. Çursin, Lazo (Akop Kazaryan), T.N. Atabekyan, N.G. Stepanyan ve Kürdistan Yürütme Komitesi’nden Museyib İlyasov yer alıyordu. Gruba daha sonra Minkend köyünden Kürt öğretmen Samed Şahsuvarov da eşlik etti. Seyahatte yer alan Etnograf G.F. Çursin, Kızıl Kürdistan üzerine edindiği izlenimleri 1925 yılında Kafkasya Tarih ve Arkeoloji Enstitüsü’nün “Izvestiya” adlı dergisinde “Azerbaycan Kürtleri: Etnografik Notlar (Azerbaydzhanskiye Kurdy: Etnograficheskiye Zametki)” başlıklı bir makalede kaleme aldı. Bu makale az da olsa Türkiye ve Kürdistan kamuoyunda biliniyor. Ancak Pçelina’nın izlenimleri, ilk defa okuyucuyla buluşuyor. Tabii bu izlenimlerde dikkat çeken bazı kısımları ele alıyoruz.  
 
KIZIL KÜRDİSTAN’DA 35-40 BİN KÜRT
 
Arkeolog Pçelina, makalesinin girişinde Kızıl Kürdistan’ın demografik yapısıyla ilgili bazı bilgiler veriyor. Uyezdde 35-40 bin dolayında Kürt, 9 bin civarında ise Azerbaycan Türk’ünün meskûn olduğunu yazıyor. Pçelina, 1918-1919 yıllarına kadar bu sahada Ermenilerin de yaşadığını ama bahsi geçen süreçte meydana gelen kargaşadan dolayı hepsinin Zangezur’a yerleşmek zorunda kaldığını aktarıyor. 
 
KURMANCÎ KONUŞMA AZALIYOR
 
Kürdistan Uyezdi’ndeki Kürtlerin Kurmancî konuştuğunu not eden Pçelina, makaleyi yazdığı 1932 yılı ile geziyi düzenlediği 1924 yılını mukayese ediyor. Buna göre Kürtlerin çevredeki Türkî unsurlarla kurduğu “ticaretten” dolayı eskiye oranla daha fazla Azerbaycan Türkçesi konuştuğunu ve Kurmancî’nin konuşulduğu köy sayısının çok az olduğunu belirtiyor. Normalde 1924 yılında Kızıl Kürdistan’daki Kürtlerin yarısı Kurmancî konuşuyordu. Bu noktada Azerbaycan yönetiminin de “Türkîleşme” eğilimine kasıtlı olarak kayıtsız kaldığı kanısındayız. 
 
‘DİYARBEKİRLİ’ İLYASOV AİLESİ
 
Pçelina’nın notlarında dikkat çeken bir başka husus, Kızıl Kürdistan’daki Kürtlerin kökeni. Bu bölgeye ne zaman ve nereden göç ettikleri ile ilgili şöyle bir bilgi veriyor: “Kürtlerin Kürdistan Uyezdi’ndeki varlığı XV. ve XVI. yüzyıllara kadar gidiyor. Bu konuda öncelikle halk arasında bazı rivayetler var. Mesela Ogundar köyünden İlyasov ailesinin soyu Diyarbekir’e dayanıyor. Yine Şalva/Ardaşer köyünde Ermenilerin yerinden edildiği ve İran Horasan’dan gelen Kürtlerin bu köyü ele geçirdiği yönünde bazı anlatımlar var…” 
 
HORASAN’DAN HACI HUSAN
 
Gezide adı zikredilen Museyib İlyasov’un Ogundar köyünden olduğu ve dolayısıyla aslen Amedli olduğu unutulmamalı. İlyasov’un bilhassa Kızıl Kürdistan’ın eğitim politikasında aktif rol aldığı ve Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti Eğitim Halk Komiserliği’ne bağlı müfettişlik yaptığı biliniyor. Bunun yanı sıra Pçelina, Horasan’dan gelen Kürtlerle ilgili makalenin dipnotunda detaylı bir malumat veriyor. Buna göre Hacı Husan (Hasan da olabilir) isimli bir Kürt, Şah İsmail döneminde 10 ailelik bir kafileyle Zangezur tarafına geliyor. Bu sırada Şalva, Vagazin, Peçaniz, Kurt-Kadji (Kürthaçı) gibi köyler Zur Keşiş ve Şirin Beg isimli Ermenilerin kontrolündedir. Pçelina’nın anlatımına bakılırsa, Hacı Husan tayfası ve Ermeniler arasında çatışma çıkıyor. Zur Keşiş öldürülüyor, Şirin Beg ise kaçıyor. Köyler çatışmada büyük bir hasar görüyor. Neticede Hacı Husan, 10 ailelik kafilesiyle Şalva ve Vagazin köylerine yerleşiyor. 
 
KÜRTLERDE ‘OCAK KÜLTÜ’
 
Pçelina’nın gezisinde özellikle “mağara evler” dikkat çekiyor. Mesela Minkend köyünde bulunan bir mağara evin fotoğrafı çekilmiş. Abdalyar, Karikaasi, Sendlyar, Kizılyav (Kızıllar), Daşlyu, Molla Ahmellyu, Bozlu, Pircahan gibi köylerde hem yapay hem de doğal mağara evlerin olduğu görülüyor. Bu evlerin içinde “ocaklar” yer alıyor. Pçelina, Kürtlerde ocakların aynı zamanda bir “kutsallık” ihtiva ettiğini belirtiyor. Mesela biri doğduğunda ocağın etrafında gezdirilir. Yine ocak önünde yeni doğan çocuğun göbek bağı kesilir. Yeni bir evlilik olduğunda gelin kendi babasının evinde ve sonra damadın evinde bir ocağın etrafında gezdirilir. Ayrıca bir koyun kuzuladığında Kürt’ün ocağında uzun süre sönmeyecek bir ateş yakılır. Ölen bir kişi anıldığında ocağa odun atılır. Pçelina’nın yazdığına göre, Kürtlerde saygın kişilere “ocağın oğlu/kızı”, avare kişilere ise “ocaksız” tabiri kullanılıyor.
 

Diğer başlıklar

20/09/2024
23:53 Pendik'te iş cinayeti
23:15 8 yıl aradan sonra perdelerini Kürtçe oyunla açtı
23:07 MKG ve DFG’den Önver için açıklama
22:20 Wan Büyükşehir Belediyesi, baro işbirliğiyle kadınlara hukuki destek verecek
21:02 Aykol, Amed'de kitaplarını imzalayacak
20:39 Hatimoğulları: Savaşa ayrılan bütçe ekmeğe, işçiye, çiftçiye ayrılmalı
20:21 Elbak’ta sel nedeniyle evleri su bastı
20:14 'Fuhuş ve uyuşturucu çetesi' haberini yapan Önver’in evine polis baskını
20:00 Suruç Aileleri İnisiyatifi: Adalet mücadelemizden vazgeçmeyeceğiz
19:50 İstanbul’da ‘Kültür Buluşmaları’nda’ Kürt kültürü tanıtıldı
19:43 Sağanak yağış Trabzon'da su baskınlarına neden oldu
19:34 Eğitim Sen: Okullarda salgın hastalıklar kapıda
18:07 İsrail, Beyrut’a saldırdı | YENİLENDİ
17:45 Silopiya’da gençlerden ‘özgürlük okumaları’
17:37 Colemêrg’teki uyuşturucu ve fuhuş çetesi Meclis’e taşındı
17:16 İzmir'de kitlesel işçi buluşması: Asla teslim olmayacağız
17:00 İbrahim Ayhan mezarı başında anıldı
16:50 Cinayet şüphelisi eski belediye başkanının oğlu kayıplara karıştı
16:43 Anter Anter toprağa verildi
16:32 Emine Şenyaşar bir aydır Meclis'te adalet arıyor
16:31 Necmettin Fendik davası 'mazeret' gerekçesiyle ertelendi
16:24 Apê Musa mezarı başında anıldı: Bize özgür basın mirasını bıraktın
15:59 Sabancı Holding'in GES toplantısı tepkiler üzerine ertelendi
15:46 Nesli tükenmekte olan yaban keçilerinin öldürülmesi için 'ihale' açıldı
15:41 Agrobay işçilerinin davası ertelendi
15:25 Afşin Termik Santrali’nde göçük
15:10 Zafer işareti yapan gazeteci Yalçın hakkında disiplin soruşturması
15:06 Gever’de uçak pistten çıktı
14:20 Tuncel’den ziyaret: Meselemiz değişim ve dönüşüme öncü olmak
13:56 Narin Güran soruşturmasında tutukluluğa itiraz
13:53 Suluca 2 No’lu Cezaevi’ndeki tutsak: Tecrit ediliyoruz
13:31 Türkiye’ye 'umut hakkı' uyarısı: Adım atılmazsa ara karar tartışılacak
13:28 Anter Anter Ziving'de toprağa verilecek
13:13 Hatimoğulları: AKP bu ülkenin başına gelen en büyük felaket
12:18 Tarım Sempozyumu sonuç bildirgesi açıklandı
12:09 Siyasetçilerin davası savunmalar tamamlanmadığı için ertelendi
11:38 Apê Musa'nın oğlu Anter Anter yaşamını yitirdi
11:18 Ailelerden İmralı için yeni başvuru
11:06 Apê Musa katledildiği yerde anıldı: Kalemini yerde bırakmadık
10:57 Belediyenin 'Mem û Zîn' kararına kaymakamlıktan ret
09:59 Birçok kentte gök gürültülü sağanak bekleniyor
09:52 DSİ'nin temizlemediği dere taştı, evleri su bastı
09:40 Dîlok'ta şüpheli kadın ölümü
09:17 32. Kürt Kültür Festivali'nde 'Öcalan'a özgürlük' talebi haykırılacak
09:07 Metîna bombalandı
09:07 Jîna Emînî ve Narin Güran fotoğraflarına soruşturma
09:06 ATK: Narin Güran boğularak öldürüldü
09:05 13 Ekim mitingine çağrı: 'Özgürlük' için buluşalım
09:04 Ortadoğu'da denklem değişiyor: Türkiye, Irak'ta kendine alan açma hedefinde
09:02 Mübadelenin parçaladığı bir ailenin hikayesi
09:00 'Küçük Generalleri' kalemini yerde bırakmadı
09:00 20 EYLÜL 2024 GÜNDEMİ
08:53 Gülistan Doku Futbol Turnuvası'nda 4 takım yarı finale yükseldi
19/09/2024
21:50 Bakırhan'dan iktidara: Önce emekçiyi doyur sonra uzayla uğraşırsın
21:07 5 ülke Ortadoğu için toplanacak
20:13 Sebahat Tuncel: 13 Ekim’de herkes tecride karşı Amed’de olmalı
19:55 Şenyaşar’ın sinir krizi geçirdiği belirlendi
19:41 Amed’de sağlık çalışanına şiddet
19:28 Çermê’de incelemelerde bulunan Hülakü: Halk baskı altında
19:00 Kuzey ve Doğu Suriye'ye yönelik saldırılara karşı 'önlem al' çağrısı
18:50 Gazi Yaşargil Eğitim ve Araştırma Hastanesi başhekimi istifa etti
18:40 Erek Dağı zirvesine kar yağdı
17:50 Karadeniz'de sağanak yağış su baskınlarına neden oldu
17:36 Lübnan’da ölü sayısı 37’ye yükseldi
16:55 DEM Parti Türkçe bilmeyen hastanın tedavi edilmemesini Meclis’e taşıdı
16:49 Bakırhan: Sorunlar iktidarın gönderilmesiyle çözülür
16:37 Jîna Emînî anması: Tecavüz ve katliamlara karşı örgütlenelim
16:15 HDP ve HDK'lilerin davası: Son savunmalar yarın alınacak
15:26 Polisin katlettiği Feray Şahin anıldı
14:29 Eylemi engellenen Emine Şenyaşar hastaneye kaldırıldı
14:23 Merkez Bankası faizi sabit tuttu
13:45 Emine Şenyaşar'a Meclis'te engel
13:36 İstanbul’da büyük işçi buluşmasına çağrı
13:35 Okul yönetimi klima parasını öğrencilerden istedi
13:13 Erken seçim anketinde DEM Parti yükselişte
13:10 Kürtün'de maden için keşif yapıldı: Bu cenneti cehenneme çevirecekler
12:56 Bahar Karabağ cinayetinin ilk duruşması ertelendi
12:49 Amedspor saha tadilatının bitirilmemesini yargıya taşıyacak
12:30 Serik'te bulunan kemiklerin Nihal Babayiğit'e ait olduğu ortaya çıktı
12:20 Çıplak aramayı reddeden tutsağın tedavisine engel
11:54 Perşembe Yaylası'nda sondaj atıkları derelere atılıyor
11:42 Abdullah Öcalan’ın avukatlarından görüşme başvurusu
11:34 Karabük Cezaevi raporu: 17 tutsak tahliye edilmiyor
11:30 Gençlerin “Öcalan’a Özgürlük' yürüyüşü 4. gününde
10:02 Yerelin önerileriyle yeni bir örgütlenme modeli
09:51 Savaş uçakları Qendîl’in köylerini bombaladı
09:26 Licê’de yaşamını yitiren Başkurt defnedildi
09:14 Apê Musa katledileli 32 yıl oldu: Geleneği sürüyor
09:12 Dilek Bitgin davasında verilen karara itiraz edilecek
09:11 Türkçe bilmeyen hasta muayene edilmedi
09:11 Tarihi köye 'Sit' yasağı
09:10 Polisin katlettiği Şahin için adalet mücadelesi sürüyor
09:09 İşçiler Polonez ürünlerini boykota hazırlanıyor
09:07 İbrahim Ayhan'ı anlattı: Onun ailesi halktı
09:06 Amed'deki 'özgürlük' mitingi için seferberlik
09:05 AKP'nin 'kutsal aile' dayatması: Kadın kazanımları hedefte
09:02 Tutsaklar da aileleri de tecritte
09:01 'Hayata Dönüş Operasyonu'nda 'yetkisizlik' kararı
09:00 19 EYLÜL 2024 GÜNDEMİ
08:30 30 il için kuvvetli yağış uyarısı
08:10 16 ile yeni vali atandı
18/09/2024
23:36 Lice’de yaşamını yitiren Taş toprağa verildi
23:02 Apê Musa ödülleri belirlendi: Fotoğraf dalında birincilik MA’ya
22:11 AKP’li Ensarioğlu, katil zanlısı Salim Güran’ı Meclis’te ağırlamış!
21:56 Fed, 4 yılın ardından faizi indirdi
20:13 Taş ve Başkurt’un cenazeleri aileleri tarafından alındı
20:07 BM Genel Kurulu onayladı: İsrail, işgal ettiği Filistin topraklarından çekilmeli
19:29 Amedspor bu haftaki maçı sahasında yapacak
18:36 Bakırhan: Çözüm iktidardakileri göndermek
18:28 Lübnan'da çağrı cihazlarından sonra telsizler patladı: 14 ölü, 450 yaralı
18:20 Bülbün’ün katledilişinin yıldönümünde mevlit verildi
18:11 Şenyaşar bir kez daha oğlunun tahliyesini istedi
18:06 Şakran Kadın Kapalı Cezaevi’ndeki tutsakların cezası kaldırıldı
17:48 Hollanda Avrupa iltica kurallarından ayrılmak istiyor
16:56 İşten çıkarılan öğretmenlerden CHP’ye: Samimiyetinizi sorguluyoruz
16:28 Türkiye İsveç toplantısı iptal edildi
15:28 Kırşehir Cezaevi'ndeki ihlaller için İHİK'e başvuru
15:16 Licê kırsalında askeri hareketlilik arttı
14:52 Cezaevi önünde 'özgürlük' eylemi: Tecridi kaldırın
14:29 İsrail'in siber saldırısında ölü sayısı arttı
14:03 ESP ve SGDF'liler ilk duruşmada tahliye oldu
13:39 Kadın tutsaklara verilen disiplin cezalarının duruşması görüldü
13:19 'Emek ve Özgürlük İttifakı'nı büyütme kararı
13:10 Sağlık emekçileri vergide adalet istiyor
12:58 Engelli kadına tecavüz eden 7 kişi tutuklandı
12:52 Hatimoğulları'ndan Amed Barosu’na ziyaret
12:31 Bakırhan: Gizlenen Narin’in katilleri değil, devletin çürümüş örgütlülüğüdür
12:21 Gazeteci Kaya davasında korucu şikayetinden vazgeçti
12:05 HDP’li Farisoğulları’na 5 ay hapis cezası
11:56 Soma'da Fernas işçileri gözaltına alındı
11:55 Yazar Ekinci’nin davasında mütalaa hazırlanacak
11:52 Xwebûn gazetesinin sitesine erişim engeli
11:35 İran rejimi 5 Kürt yurttaşı gözaltına aldı
11:27 ‘Uzun yürüyüş’ 3’üncü gününde devam ediyor
11:20 Dört kentte 19 kişi gözaltına alındı
11:11 Halise Aksoy’un duruşması ertelendi
11:08 DEM Parti merkezi kadın örgütleme komisyonu kuracak
10:28 ÖÇAV'ın aday listesi belli oldu
10:24 Hatimoğulları: Bulunan silah deposunun Narin'in katledilmesiyle ilgisi nedir?
09:52 Operasyona çıkan askerlerden tehdit ve hakaret
09:09 Yüksekdağ ve tutsaklar için küresel kampanya: Kendi davamız olarak görüyoruz
09:06 Hilal Kar’ın faili 83 gündür yakalanmadı: Etkin soruşturma yok
09:05 Gazeteci Serdeştî: KDP, Türkiye'ye yol yapıyor
09:04 Signal ve Telegram tutuklamaya gerekçe yapıldı
09:03 Belediye köyde yaşayan kadınların talebini yerine getirdi
09:02 Amed'de yapılacak 'özgürlük' mitinginin ayrıntıları
09:00 18 EYLÜL 2024 GÜNDEMİ
08:20 Qilêban’da ‘Özgürlük Okumaları’ etkinliği
08:17 6 bölge için sağanak yağış uyarısı
17/09/2024
23:59 Madımak'ta katledilen Gülsün Karababa’nın annesi yaşamını yitirdi