Kızıl Kürdistan hakkında yeni bir belge: Pçelina’nın izlenimleri

img
HABER MERKEZİ - Akademisyen Dr. İsmet Konak, Y.G. Pçelina’nın 1924’te Kızıl Kürdistan’a düzenlediği bir seyahate dair belgelere ulaşarak analiz etti. 
 
Kızıl Kürdistan üzerine 1923 ile 1930 yılları arasında birkaç bilimsel seyahat düzenlendi. Bu seyahatlerden biri 1924 yılının yaz mevsiminde gerçekleşti. Sovyet Arkeolog Yevgeniya Georgiyevna Pçelina, Kızıl Kürdistan’ı yakından gözlemledi ve izlenimlerini 1932 yılında Sovetskaya Etnografiya isimli dergide, “Azerbaycan’daki Kürdistan Uyezdi Üzerine” başlığıyla yayımladı. Tarihçi akademisyen Dr. İsmet Konak, seyahatin içeriğine ulaştı ve bazı önemli hususları analiz etti: 
 
KIZIL KÜRDİSTAN ARAŞTIRILMAYI BEKLİYOR
 
Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti’nin batısında 1923 yılında sayıları nerdeyse 30 bini bulan Kürtler için özerk bir uyezd inşa edilmişti. Kürdistan Uyezdi veya diğer adıyla Kızıl Kürdistan, Sovyet Kürtleri için kısa süre de olsa fırtınada bir sığınaktı. Adem-i Merkeziyetçiliğin önemli sembollerinden biriydi. Bu otonom yapı maalesef 1930 yılında birtakım “entrikalar” sonucu ilga edildi. Kürt halkının yuvası, bazı güçlerce “saman çöpüyle” dolduruldu. Kızıl Kürdistan süreci deyim yerindeyse karın altında bereketli bir toprak misali araştırılmayı bekliyor. 
 
PÇELİNA’NIN ÖNEMLİ SEYAHATİ 
 
Bu dönemle ilgili en önemli vesikalardan biri şüphesiz Sovyet Arkeolog E.G. Pçelina’nın seyahatidir. Söz konusu bilimsel seyahat, 1924 yılı yaz mevsiminde Güney Kafkasya Derneği tarafından düzenlendi. Gezi Dağlık Karabağ, Zangezur ve Kızıl Kürdistan’ı ihtiva etmekteydi. Kürdistan’a giden grubun içinde Y.G. Pçelina, G.F. Çursin, Lazo (Akop Kazaryan), T.N. Atabekyan, N.G. Stepanyan ve Kürdistan Yürütme Komitesi’nden Museyib İlyasov yer alıyordu. Gruba daha sonra Minkend köyünden Kürt öğretmen Samed Şahsuvarov da eşlik etti. Seyahatte yer alan Etnograf G.F. Çursin, Kızıl Kürdistan üzerine edindiği izlenimleri 1925 yılında Kafkasya Tarih ve Arkeoloji Enstitüsü’nün “Izvestiya” adlı dergisinde “Azerbaycan Kürtleri: Etnografik Notlar (Azerbaydzhanskiye Kurdy: Etnograficheskiye Zametki)” başlıklı bir makalede kaleme aldı. Bu makale az da olsa Türkiye ve Kürdistan kamuoyunda biliniyor. Ancak Pçelina’nın izlenimleri, ilk defa okuyucuyla buluşuyor. Tabii bu izlenimlerde dikkat çeken bazı kısımları ele alıyoruz.  
 
KIZIL KÜRDİSTAN’DA 35-40 BİN KÜRT
 
Arkeolog Pçelina, makalesinin girişinde Kızıl Kürdistan’ın demografik yapısıyla ilgili bazı bilgiler veriyor. Uyezdde 35-40 bin dolayında Kürt, 9 bin civarında ise Azerbaycan Türk’ünün meskûn olduğunu yazıyor. Pçelina, 1918-1919 yıllarına kadar bu sahada Ermenilerin de yaşadığını ama bahsi geçen süreçte meydana gelen kargaşadan dolayı hepsinin Zangezur’a yerleşmek zorunda kaldığını aktarıyor. 
 
KURMANCÎ KONUŞMA AZALIYOR
 
Kürdistan Uyezdi’ndeki Kürtlerin Kurmancî konuştuğunu not eden Pçelina, makaleyi yazdığı 1932 yılı ile geziyi düzenlediği 1924 yılını mukayese ediyor. Buna göre Kürtlerin çevredeki Türkî unsurlarla kurduğu “ticaretten” dolayı eskiye oranla daha fazla Azerbaycan Türkçesi konuştuğunu ve Kurmancî’nin konuşulduğu köy sayısının çok az olduğunu belirtiyor. Normalde 1924 yılında Kızıl Kürdistan’daki Kürtlerin yarısı Kurmancî konuşuyordu. Bu noktada Azerbaycan yönetiminin de “Türkîleşme” eğilimine kasıtlı olarak kayıtsız kaldığı kanısındayız. 
 
‘DİYARBEKİRLİ’ İLYASOV AİLESİ
 
Pçelina’nın notlarında dikkat çeken bir başka husus, Kızıl Kürdistan’daki Kürtlerin kökeni. Bu bölgeye ne zaman ve nereden göç ettikleri ile ilgili şöyle bir bilgi veriyor: “Kürtlerin Kürdistan Uyezdi’ndeki varlığı XV. ve XVI. yüzyıllara kadar gidiyor. Bu konuda öncelikle halk arasında bazı rivayetler var. Mesela Ogundar köyünden İlyasov ailesinin soyu Diyarbekir’e dayanıyor. Yine Şalva/Ardaşer köyünde Ermenilerin yerinden edildiği ve İran Horasan’dan gelen Kürtlerin bu köyü ele geçirdiği yönünde bazı anlatımlar var…” 
 
HORASAN’DAN HACI HUSAN
 
Gezide adı zikredilen Museyib İlyasov’un Ogundar köyünden olduğu ve dolayısıyla aslen Amedli olduğu unutulmamalı. İlyasov’un bilhassa Kızıl Kürdistan’ın eğitim politikasında aktif rol aldığı ve Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti Eğitim Halk Komiserliği’ne bağlı müfettişlik yaptığı biliniyor. Bunun yanı sıra Pçelina, Horasan’dan gelen Kürtlerle ilgili makalenin dipnotunda detaylı bir malumat veriyor. Buna göre Hacı Husan (Hasan da olabilir) isimli bir Kürt, Şah İsmail döneminde 10 ailelik bir kafileyle Zangezur tarafına geliyor. Bu sırada Şalva, Vagazin, Peçaniz, Kurt-Kadji (Kürthaçı) gibi köyler Zur Keşiş ve Şirin Beg isimli Ermenilerin kontrolündedir. Pçelina’nın anlatımına bakılırsa, Hacı Husan tayfası ve Ermeniler arasında çatışma çıkıyor. Zur Keşiş öldürülüyor, Şirin Beg ise kaçıyor. Köyler çatışmada büyük bir hasar görüyor. Neticede Hacı Husan, 10 ailelik kafilesiyle Şalva ve Vagazin köylerine yerleşiyor. 
 
KÜRTLERDE ‘OCAK KÜLTÜ’
 
Pçelina’nın gezisinde özellikle “mağara evler” dikkat çekiyor. Mesela Minkend köyünde bulunan bir mağara evin fotoğrafı çekilmiş. Abdalyar, Karikaasi, Sendlyar, Kizılyav (Kızıllar), Daşlyu, Molla Ahmellyu, Bozlu, Pircahan gibi köylerde hem yapay hem de doğal mağara evlerin olduğu görülüyor. Bu evlerin içinde “ocaklar” yer alıyor. Pçelina, Kürtlerde ocakların aynı zamanda bir “kutsallık” ihtiva ettiğini belirtiyor. Mesela biri doğduğunda ocağın etrafında gezdirilir. Yine ocak önünde yeni doğan çocuğun göbek bağı kesilir. Yeni bir evlilik olduğunda gelin kendi babasının evinde ve sonra damadın evinde bir ocağın etrafında gezdirilir. Ayrıca bir koyun kuzuladığında Kürt’ün ocağında uzun süre sönmeyecek bir ateş yakılır. Ölen bir kişi anıldığında ocağa odun atılır. Pçelina’nın yazdığına göre, Kürtlerde saygın kişilere “ocağın oğlu/kızı”, avare kişilere ise “ocaksız” tabiri kullanılıyor.
 

Diğer başlıklar

07/09/2024
23:50 Polis, rahatsızlık verdiği bina sakinlerine silah çekerek tehdit etti
22:56 KDP Emel Mathlouthi’in Kuzey ve Doğu Suriye’ye geçmesine izin vermedi
21:45 Şêrawa’daki saldırıda bir yurttaş katledildi
21:04 Şenyaşar’ın Meclis’teki direnişi 17’nci gününde
20:10 30 yıllık tutsak Çeçan Topçu tahliye edildi
20:01 Reşit Kibar için Hopa ve Borçka'da eylem
19:56 JİTEM amblemiyle tehdit eden uzman çavuş açığa alındı
18:33 Kadınlar, özel savaş politikalarına karşı örgütlülüğü tartıştı
18:25 ‘6-7 Eylül, gavur düşmanlığı ve korku üzerinden inşa edildi’
18:13 Tarım sempozyumu: Rojava sistemi sömürgeciliğe karşı umut verici bir modeldir
18:04 Narin Güran için yürüyüş: Türkiye kayıp çocuk vakalarında ilk sırada
17:39 Silahlı saldırıya uğrayan genç hayatını kaybetti
16:33 Erdoğan'dan teğmenlere: O kılıcı kime çekiyorsunuz?
16:26 DEM Parti katledilen Reşit Kibar'ın ailesini ziyaret etti
16:25 İran’da 23 kadın katledildi
15:27 Muğla ve İzmir'de orman yangını
15:22 ‘Sömürü, sömürge bağlamında Kurdistan’da tarım politikaları’ tartışıldı
15:10 Kadınlar Hatay'dan seslendi: Narin'e ne oldu?
15:05 'Barış gelmeden güvenli iş mümkün değil'
14:37 ‘Abdukadir Kuday derhal tahliye edilmeli’
14:35 Kop Tüneli inşaatında göçük: 1 işçi öldü
14:24 Hasta tutsaklar Rüzgar ve Yıldız için çağrı
14:02 Toros ve JİTEM amblemiyle tehdit
14:01 102 haftadır eylemdeler: KHK’ler iade edilsin
13:54 Boçka’da gözaltına alınan Koyuncu tutuklandı
13:46 'Öcalan'ın felsefesi bütün halklar için umut oldu'
13:28 Kayıp yakınları Sincar, Çelik ve Aygöl için adalet talep etti
13:21 CHP Genel Başkanı Özel'den erken seçim çağrısı
13:14 Cumartesi Anneleri Kenan Bilgin’in akıbetini sordu
13:11 8 yaşındaki Narin Güran 18 gündür bulunamadı
12:34 Rezan Gençlik Merkezi açıldı
12:26 Temelli: Kapatilazmin sömürü hinterlandı artık Kurdistan’dır
11:07 Cizîr’de kavga: 1 ölü, 4 yaralı
10:39 Irak'ta Türkiye'nin saldırılarına tepki büyüyor
10:22 'Jin, Jiyan, Azadî' konulu Egrîce klibi yayınlandı
10:10 Bazarcix'ta 5 büyüklüğünde deprem
09:55 Tarım Sempozyumu: Alternatif politika ve mücadeleyle kazanacağız
09:37 Açlık grevindeki hasta tutsak: Taleplerim karşılanana kadar eylemi sürdüreceğim
09:24 ‘Tecridin kırılmasıyla Türkiye nefes alacak’
09:23 Artvin'de 3 kişi gözaltına alındı
09:21 DBP örgütlenme seferberliği başlatıyor
09:20 Ege'de 3 ilde orman yangını
09:08 Keene: Türkiye kaynaklarını Kürtlere karşı savaşta harcıyor
09:07 Kürt kazanımlarına karşı 'güvenlik' anlaşması: KDP büyük rol oynuyor
09:06 GÖÇİZDER kararına tepki: Hukuki değil siyasi
09:05 Veli-Der eğitimdeki sorunlara karşı ortak mücadeleye çağırdı
09:04 8 ayda 22 kişi katledildi: Tek bir açıklama yok
09:03 Fiyatı iki katına çıktı: Tezek bile alamıyoruz
09:03 Tarım ve hayvancılık için çanlar çalıyor: Böyle giderse köylerde üretim duracak
09:02 'Şîler'in ölümü Jin jiyan azadî direnişine zemin hazırladı'
09:01 Ağır hasta tutsak Ataş hücreye alındı
09:00 07 EYLÜL 2024 GÜNDEMİ
08:50 Fransız senatörden tecrit tepkisi: Uluslararası düzeyde mücadele edilmeli
06/09/2024
23:36 Bir sigara grubuna zam
22:45 'Çîrokên Muzikal' büyük beğeni topladı
22:21 BM sınırda bekletilen çocuklar için Türkiye'den savunma istedi
21:42 Tahir Güven'in öldürülmesi davasında karar
20:11 Elektrik kaçağı davasında 'tutukluluğa devam' kararı
20:03 Şakran Cezaevi'ndeki ihlaller protesto edildi
19:30 Yolcu uçağı bomba ihbarı üzerine Erzirom'a zorunlu iniş yaptı
18:56 Lokumcu davasında tüm sanık polislere beraat
18:52 İzmir ve Muğla'da orman yangınları
18:14 Kürtçe kursları tamamlayan çocuklara belge
17:59 'Mevzuata uygun' orman kıyımı yargıya taşınıyor
17:52 Emekli astsubay evli olduğu kadını katletti
17:36 Güran 17 gündür kayıp: Yeni DNA örneklerine rastlandı
16:57 CHP'li Özel: Kayyım uygulamalarını sonuna kadar kınıyorum
16:23 Eğitim Sen: Yüzbinlerce çocuk anadilde eğitimden mahrum bırakılıyor
16:14 Meclis'teki 'adalet' direnişi 16'ncı gününde
16:00 Eğitimciler kırtasiye zamlarını bakanlık önünde protesto etti
15:58 DEM Parti 'Tarımda ve gıdada geleceği kurmak' sempozyumu düzenleyecek
15:34 Aracın çarptığı çocuk ağır yaralandı
15:12 Gazeteci Kanbal hakkında soruşturma açıldı
15:04 Borçkalılar, orman ihalelerinin iptali için dilekçe verdi
14:49 Lokumcu davasında keşif ve delil incelemesi taleplerine ret
14:37 Fındık bahçelerinde madene bakanlık karar verecek
14:36 Şam'ın denetimindeki bölgelerde 178 kişi öldürüldü
14:20 JİTEM infazlarının tanığı Malgaz yaşamını yitirdi
14:17 Amed ve Wan Barosu: Hukuk kadınları koruyabilecek durumda değil
14:14 Kadınlar Narin Güran için biraya gelecek
13:54 Kışanak'ın 'Kürt Siyasetinin Mor Rengi' kitabına yasak
13:15 Samsun ve Bafra cezaevi ihlali raporu: Şiddet, tedavi ve tahliye engeli
13:02 'Para verilmesi gerekir' denilerek ölüme terk edildi!
13:00 ‘Çîrokên Muzîkal’ Wan’da sahnelenecek
12:48 Kürt Dil Platformu: Kürtçe resmi dil olana kadar mücadele edeceğiz
12:22 Ailelerden İmralı başvurusu
12:04 Efrîn’de 4 kişi kaçırıldı
11:40 Kibar'ı katleden Ustabaş'ın atölyesi ateşe verildi
11:31 DEM Parti: Türkiye’de her dört çocuktan biri okula aç gidiyor
11:26 DEM Parti: Pogromla yüzleşin, failleri ortaya çıkarın
11:24 Rapor: A Termik Santral 2 bin 268 erken ölüme yol açacak
11:02 Ağustos ayı şiddet çetelesi: 31 kadın ve 5 çocuk katledildi
10:45 ‘Irak’ın sessizliği nedeniyle saldırılar sürüyor’
10:34 DFG ve MKG Özgür Basın Günü’nü kutladı: Onurlu mücadeleyi sürdüreceğiz
09:48 6-7 Eylül Pogromu’nun tanığı: Devlet eliyle yapıldı
09:42 'Savaş ve çözüm' panelinin hazırlıkları sürüyor: Sorunları birlikte çözelim
09:27 YNK: Bölgesel yönetimin sessizliği saldırılara meşruiyet kazandırıyor
09:17 AİHM, Bakanlar Komitesi ve CPT'den tecrit mektubuna yanıt
09:14 Keskin: CHP mağdur seçicilik yapıyor
09:13 Kuzey ve Doğu Suriye’de çok dilli eğitim başladı
09:12 Dêrgul Beldesi 4 aydır susuz
09:10 Cankurtaran’da mücadele sürecek: Artık tüm Karadeniz’in derdi
09:08 6 yıldır idam edilen oğlunun mezarını arıyor: Ruhu bedenimde yaşıyor
09:06 AKP'li vekilin şirketine 11 yılda 7 milyar TL ihale
09:04 Kürtçe öğretmeni Acar: Anadilde eğitimde ısrarcıyız
09:03 Temelli'den 'stagflasyon' uyarısı: Demokrasi olmadan ekonomi düzelmez
09:03 Bazik Ovası'nda ürünler tarlada kaldı
09:02 Cemile Çağırga'yı katledenler 9 yıldır yargılanmadı
09:00 06 EYLÜL 2024 GÜNDEMİ
05/09/2024
23:48 Özgür Özel’den Şenyaşar’a dayanışma telefonu
22:16 Bafê köyünde Zêw geleneği
22:05 Geliyê Dirî’yan bölgesinde askeri operasyon
21:21 Çocuklar, ‘Sokakta Spor Projesi’yle eğlendi
20:50 JTI sigara grubuna zam
19:53 30 yılın ardından tahliye edilen Kanıt’a meşaleli karşılama
19:29 Kadınlar atölyede buluştu: Hiçbir güç irademizi yenemez
18:38 Şarbajêr’de katledilenlerin kimliği açıklandı
18:28 Nisêbîn'de halk toplantısı: İhtiyacımız olan birliktir
17:36 Tecride Karşı Adalet Girişimi: Çözüm için yeni bir fırsat yaratılmalı
17:19 Wan’da çocuk şenliği
17:12 Soran Omer: Irak hükümetinden saldırıları durdurmasını istedik
16:54 Müvekkil ziyareti sırasında kötü muamele gören avukattan suç duyurusu
16:46 ÖHD'den Özgür Basın'a dayanışma ziyareti
16:31 ROJİN: Gazetecilerin katledilmesi gerçeğin katledilmesidir
16:23 İstanbul trafiği okul başlama saatlerini değiştirdi
16:20 Çiwarta Kaymakamı: Şarbajêr’de katledilen 3 kişi de aynı aileden
16:09 Güzel ve Kartal'ın taziyesine kitlesel ziyaret
15:43 CHP’li vekilden Şenyaşar’a destek ziyareti
15:37 SES hastanenin sorunları ve çözüm önerilerini sıraladı
15:29 Gazeteciler Akın ve Sarısözen’in davası ertelendi
15:17 Şarbajêr’de SİHA saldırısı: 3 kişi katledildi
15:12 Hezex'te çıkan kavgada bir çocuk yaşamını yitirdi
15:12 Fransa’nın yeni Başbakanı Barnier oldu
15:08 Kürt seçmen raporu: DEM Parti performansı başarılı
15:02 SİHA saldırısında katledilen 3 kişi defnedildi: Sessizlik suçtur
14:48 Tutuklamalara tepki: Gençliğin sesini kısamazsınız
14:44 Filmekimi 4 Ekim’de başlıyor
14:29 Akdeniz’de mültecileri taşıyan tekne battı
14:26 ÖHD’den hasta tutsak Kuday için çağrı: Serbest bırakın
13:57 AYM ‘hayvanların katliamı’ yasasını görüşüyor
13:47 Çocuğa cinsel şiddet davasında kati rapor istendi
13:17 ‘Diyarbakır 5 No’lu Cezaevi Hafıza Müzesi olmalı’
13:14 OVP açıklandı: Büyüme ve enflasyon tahminleri revize edildi
12:56 İstanbul'da 4 kişilik ailenin yaşam maliyeti: 68 bin 933 TL
12:44 Omerya'da helikopter hareketliliği
12:39 Tarım işçilerini taşıyan araç kaza yaptı: 1 çocuk öldü
11:48 Asrın Hukuk Bürosu’ndan İmralı başvurusu
11:21 Avukat Arta'ya ceza istemi
11:19 Hasta tutsak Kuday için AYM ve bakanlığa başvuru
10:56 Narin’i arama çalışmaları sürüyor: Kayıp 12 dakika araştırılıyor