Karadeniz'in binlerce yıllık dayanışma geleneği: Kalandar

img
TRABZON - Doğu Karadeniz’de geçmişi 3 bin yıla dayanan “Kalandar” geleneği, binlerce yıl dayanışma geleneği olarak varlığını korudu. Bölgede yaşayan yurttaşlar, geleneğin sürdürülmesini istedi. 
 
Doğu Karadeniz’de, Rumi takvime göre yeni yılın ilk ayının adı olan “Kalandar” 13 Ocak'ı 14 Ocak'a bağlayan gece yapılan kutlamalarla karşılanıyor. Bölgede Müslümanlık ve Hristiyanlıktan çok daha önce kutlanan “Kalandar”, antik çağlardan günümüze kadar ulaşan nadir geleneklerden biri. Günümüzde de Trabzon ve Gümüşhane'de varlığını korumaya devam eden “Kalandar”, Rum geleneği olarak bu kentlerden göçmek zorunda kalanlar tarafından Yunanistan, Gürcistan, Ermenistan ve Ukrayna gibi ülkelerde de sürdürülüyor. 
 
“Kalandar” gecesinin en önemli ritüeli ise, geleneksel halk tiyatrosunun en eski biçimi olan Momoyeros gösterimi. Bu gösterimde, Momoyeron, damat, gelin ve ayı temel karakterler olurken, oyuna Bizans döneminde kral ve şeytan, Osmanlı döneminde ise kadı karakterleri dahil edildi. Özellikle Roma döneminde pagan inancı olduğu gerekçesiyle baskı gören “Kalandar” kutlamaları, o dönem yasaklanmasına rağmen binlerce yıldır varlığını korumaya devam etti. 
 
DAYANIŞMA GELENEĞİ
 
“Kalandar” gecesinde yapılan ritüeller, klasik bir yeni yıl kutlamasının ötesinde bir dayanışma örneği sunuyor. Gruplar halinde yapılan ev gezmelerinde oynanan oyunlardan sonra evin kapısına bir çanta asılır ve bu çantaya ev sahibi tarafından yiyecek doldurulur. Geçmişte grup, akşama kadar temsillerini oynar, horon çeker, tereyağı, peynir, bulgur, çörek, kavurma ve para toplar, daha sonra da bunları açık attırma ve piyango yoluyla satıp, elde edilen para ise okul ve kiliseye verilirdi. 
 
Özellikle ayın 13'üncü gününde varlıklı kişilerin evleri dolaşılır, onlardan alınan yiyecek ve yakacaklarla kış ayı geçirilir. Bu geleneğe "çanta atmak" ya da “ev gezmesi" adı verilir. Böylece zorlu kış koşullarında komşular arasındaki dayanışma güçlendirilir. 
 
EN ÖNEMLİ RİTÜEL MOMOYEROS
 
Trabzon’un Tonya ilçesinde büyüyen eğitimci ve yazar Gültekin Yücesan, Karadeniz coğrafyasında farklı halkların yaşadığını ve bu halkların kültürlerini sürdürdüğünü belirtti. Bu geleneklerden biri olan “Kalandar”ın Rumi takvime göre yılbaşı etkinliği olduğunu vurgulayan Yücesan, "7 kişiden oluşan ve koncolos adı verilen oyuncuların oynadığı Momoyeroslar, gecenin en önemli etkinliği. Koncoloslara kemençeci de müziğiyle eşlik eder. Koncoloslar kadın kılığına girerek, yüzlerini tanınmayacak şekilde boyarlar. Bununla yılda bir kere bile olsa cinsiyet ayrımının ortadan kaldırıldığı düşünülür. Momoyer rolünü üstlenen kişi yöredeki hayvanları simgeleyen ayı, geyik, domuz gibi hayvanlardan birinin maskesini takar. Köyün tüm evlerini tek tek gezer ve gündemdeki olayları ya da geçmişten aktarılanları tiyatro olarak sergiler. Oyunlar sergilendikten sonra çanta atma oyunu ile etkinlik biter. Çantalara koyulan fındık, ceviz, mandalina, armut, fırınlanmış hurma gibi yiyecekler eğlencenin bitiminde tüm oyunculara paylaştırılır. ‘Kalandar’ akşamı yine insanlar mısır ve tatlı kabaktan manat adı verilen yiyeceği pişirir, bunlarda birlikte yenilir. ‘Kalandar’ birlik olma, paylaşma ve dayanışmadır" diye belirtti. 
 
GEÇMİŞE GÖNDERME
 
Momoyeros oyunlarını anlatan Yücesan, "Oyunlarından birisi ölme dirilme sahnesidir. Horon sırasında koncoloslardan birisi yere düşerek ölü taklidi yapar. Doktor belindeki şişeden ilaç vererek onu hayata döndürür. Hayata dönen kişi yeniden horona girer. Diğer oyun ters yönde namaz kıldırmadır. Bu güldürünün anlamı, yöre halkının sonradan Müslüman olduklarına yapılan bir göndermedir. Yine kalabalık bir grup, köyde ev ev dolaşır, un, tuz ve yağ toplar, bunlarla çok tuzlu çörek yapılır. Bunu yiyen gençlerin rüyalarında evleneceği kişiyi göreceğine inanılır. ‘Kalandar’ akşamı yine insanlar mısır ve tatlı kabaktan manat adı verilen yiyeceği pişirir. ‘Kalandar’ ayının ilk 12 gününde görülen hava durumunun yılın 12 ayında da yaşanacağına inanılır. Örneğin; ‘Kalandar’ın dördüncü günü yağışlıysa Rumi takvimin dördüncü ayı olan April ayının yağışlı geçeceği inanılır. Yine ‘Kalandar’ın ilk günü eve gelen ilk kişiye göre yılın iyi ya da kötü geçeceği düşünülür" ifadelerini kullandı. 
 
'TEKTİPLEŞME HOŞGÖRÜYÜ YOK ETTİ'
 
Halkın kültürel geçmişini oluşturan bu geleneğe son yıllarda ilgisiz kalındığını söyleyen Yücesan, son dönemde Maçka Belediyesi'nin kutlama yapmaya başladığını belirtti. Livara köyünde yapılan kutlamalara Yunanistan'dan da insanların geldiğini ifade eden Yücasan, şunları belirtti: "Bu geleneklere önem veren bir Kültür Bakanlığı olsa daha görünür olması sağlanabilir. Toplumun bu kültürle buluşması sağlanır. Tonya ve Çaykara'da da sadece çanta atma devam ediyor. Diğer oyunlar genellikle oynanmıyor. Bu kültürün gelecek kuşaklara da aktarılması lazım. Toplumsal hafızadır ve bu hafızanın korunması gerekiyor. Rumların buradan ayrılırken, kültürel olarak buradaki topluma kattığı değerlerde götürüldü. Mesela Rumlar demircilik yapıyorsa, onlar gittikten sonra demircilikle ilgili terimler, türküler de gidiyor, adları unutuluyor. Tek tipleşince toplumdaki hoşgörü ortadan kayboluyor. Farklı inançların bir arada yaşamında zorunlu diyalog halini doğuruyor ve bu yaşamı daha anlamlı kılıyordu. Kültürlerin yaşatılması günümüz toplumunda olmayan bu dayanışmanın tekrar canlanması açısından da önemlidir." 
 
BİRLİK, DAYANIŞMA KÜLTÜRÜ
 
Tonyalı ilçesinden olan Orhan Yılmaz (74) ise, “Kalandar”ın Rum geleneği olarak halen devam ettirilmeye çalışıldığını vurguladı. Kutlamaların eskisi gibi yapılamadığına değinen Yılmaz, "Yeni yıla girerken, iyi niyet ve dileklerle girmek gerekiyor. İlk olarak o gece özellikle zengin olanların evine giderler, torbalarını evin içine atarlar. Eskiden Karadeniz bölgesinde her evin kapısında fırın olurdu. Fırınlarda kurutulan meyveler, un, bulgur, mısır gibi şeyler torbaya koyarlardı. Gelenek zamanla taze meyveye döndü. Bazen de şaka olsun diye evin kedisi koyulurdu. Annem 98 yaşında o da anlatıyordu. Yılın ilk günü evin kapısı herkese açılmazdı. Uğurlu gelsin diye ya küçük çocuklara ya da uğurlu olduğuna inanılan kişilere açılırdı. O sene işler iyi gitmezse eve ilk giren kişiye sitem edilirdi. O zaman ki ‘Kalandar’lar böyleydi. Toplanan yiyecekler de eğlence yapılarak hep beraber yenilirdi" diye belirtti. 
'O GÜNLERİ ÖZLÜYORUZ'
 
Kutlamalar için bölgeye zaman zaman Yunanistan'dan da Rumların geldiğini söyleyen Yılmaz, şöyle devam etti: "Onlarla konuştuğumuzda 'Kültür toprağındır. Gittiğimiz yere bunları götürdük ama yaşatamadık' dediler. Kültürün yaşaması toprağa bağlıdır. Bu topraklar, horon ve ‘Kalandar’ı bugüne kadar yaşattı. Ama bundan sonra da yaşaması gerekiyor. Bu gelenek köylerde kaldı. Oralarda da zaman zaman yapılıyor ama devamlılığı olmuyor. Göçlerle birlikte köylerde de kimse kalmadı. Artık kimse tenezzül etmiyor. Ama eskiden toplananları yemesi bile bir şenlikti, daha tatlıydı. Bir dönem de 'Hristiyan geleneğidir' diye olumsuz bakanlar oldu. Ama kutlama yapıldığı zaman onların da hoşuna gidiyordu. O günleri özlüyoruz, evime gelinsin, oyunlar oynansın isterim."
 
MA / Tolga Güney

Diğer başlıklar

21/06/2025
23:13 Amed’in 3 ilçesinde 'Demokratik Toplum Çağrısı' buluşmaları: Çağrıyı daha fazla sahiplenelim
22:25 Husiler: ABD saldırılara katılırsa gemilerini vururuz
21:57 Gazeteci Fatih Altaylı gözaltına alındı
21:47 Başından vurulmuş halde bulunan Danıştay hakimi öldü
21:42 Mêrdîn'de kadın ve çocuk cinayetlerine karşı yürüyüş
20:58 İsrail, yardım bekleyen 450 Filistinliyi katletti
20:42 DEM Parti'den hasta tutsak Yüksekbağ için İHİK başvurusu ve soru önergesi
20:31 VOA Kürtçe kapatıldı: Washington hükümetinin büyük bir yanlışıdır
20:01 ‘Çocuk işçiliği arttıkça, çocuk işçi cinayeti artıyor'
19:51 Eğitim Sen'den kadın çalıştayı
19:36 DYO Boya işçilerine dayanışma ziyareti
19:10 Birçok kentte 'İsrail’le tüm ilişkiler kesilsin' çağrısı
19:04 Aydın'da barış ve demokratik toplum buluşması
18:35 Cudî’deki yangın söndürüldü
18:32 'Barışa Giden Yol: Hafıza ve Adalet’ buluşmasında barış talebi yükseldi
18:25 Amed’de uyuşturucuya karşı yürüyüş: Toplumsal mücadele yürütmeliyiz
18:10 İran rejimi 5 Kürt yurttaşı daha tutukladı
17:18 Aydın'da orman yangını
17:14 Erdoğan, İran Dışişleri Bakanı Erakçi ile görüştü
16:47 Emeklilerden 7 talep
16:28 Halide Türkoğlu: Jin, jiyan, azadî felsefesini büyüteceğiz
15:45 ‘Mülteci haklarının sağlanması için kalıcı çözümler geliştirilsin’
15:17 İran Dışişleri Bakanı: ABD’nin de saldırabileceğini duyduk
14:56 KHK'liler: Savaşa karşı barışı savunacağız
14:54 Kanser hastası tutsak Can ve Tat'ın tedavileri engelleniyor
14:44 Alevi kadınlardan 'barış' buluşması
14:33 Cudî Dağı’nda yangın
14:07 İmamoğlu'ndan DEM Parti ziyareti açıklaması: Meclis’te komisyon kurulmalı
13:15 Kayıp yakınları: Cezasızlık politikasına son verilsin
13:09 Cumartesi Anneleri, Mustafa Sayğı'nın akıbetini sordu
11:39 Meletî'de deprem
11:37 Ormanlar için yangın önlemi
11:33 Lityum fabrikasında patlama: 2 işçi öldü
11:28 Ayşe Gökkan: Birlik toplumumuzun dermanıdır
Kongra Star: Yüz yıllık acının ilacı ulusal birliktir
11:09 Eren Bülbül’ün annesi: Başka annelerin evlatlarını kaybetmesine rıza gösteremem
Uğur Kaymaz’ın annesi: Gözyaşı değil adalet ve eşitlik istiyoruz
11:00 'Kürdistan'da 100 yıl: Hakikat Adalet ve Barış' çalıştayı
10:24 İsrail-İran savaşında 9’uncu gün: Karşılıklı saldırılar sürüyor
10:13 Kürt Kadın Konferansı: Tarihi süreçte rolümüzü oynamalıyız
10:01 Nurcan Aslan’ın tahliyesi 3 ay ertelendi
10:00 AB-İran görüşmesi: Cenevre'den sonuç çıkmadı
09:20 'Demokratik toplum' çağrısına selam: Mizgîn
09:16 Selahattin Soro: İsrail-İran savaşı riskli bir dönem, Türkiye hızla adım atmalı
09:09 Yatağa kelepçeli, asker gözetimde intihar iddiası: 6 yıldır eşinin katilini arıyor
09:08 Abdullah Öcalan’ın çağrısını destekleyen tutsağın tahliyesi ertelendi
09:06 Bedlîs'in son tütüncüleri kriz ve yasaklara direniyor
09:05 Ziyaretçiler Kaniya Çirê'yi kirletiyor
09:04 Amed Baro Başkanı: Süreci güçlendirmeyi hedefliyoruz
09:03 Hasta tutsak Ayık'ın annesi: Kilo kaybediyor, şiddetli sancıları var
09:00 21 HAZİRAN 2025 GÜNDEMİ
08:52 Akaryakıta savaş zammı
08:26 2. Gezici Tiyatro Çocuk Günleri renkli görüntülerle başladı
20/06/2025
23:02 İsrail, Gazze'ye saldırdı: 62 Filistinli hayatını kaybetti
22:10 Dengbêj Şakiro'nun anısına stran ve çîrok dinletisi
21:50 'Madımak Katliamını unutmadık unuturmayacağız'
21:45 İran'da 5.5 büyüklüğünde deprem
20:57 Payîzava’da bahar şenliği
20:42 Rojava Parkı’ndaki uyuşturucu nöbeti son buldu
20:07 ABD'den İran'a yeni yaptırımlar
19:38 Zeytinlikleri maden şirketlerine açan kanun teklifi protesto edildi
19:29 Pirsûs anması: Adalet istemeye devam edeceğiz
19:02 İran Dışişleri Bakanı Erakçi BM'de: İsrail'e karşı harekete geçin
18:53 YJA-STAR'lı Şehrîban Altürk'ün taziyesine kitlesel ziyaret
18:23 DEM Parti’den TİHV, TTB ve KESK’e süreç ziyareti
18:00 Denizli'de şüpheli kadın ölümü
17:57 GÖÇ-DER: Geri dönüşler yeniden inşa sürecidir
17:43 İmamoğlu'nun 'diploma' davasına bakan hakim değişti
17:17 Kayyım, teknesine belediyenin kasasından 586 bin TL harcadı
17:02 Zümrüt kaplıcaları 2020'den bu yana kapalı: Halkın hizmetine açın
16:45 Manisa ve İzmir'de orman yangını
16:21 Rehan Bayık son yolculuğuna uğurladı
15:17 Mêrdîn'de ormanlık alanda yangın
15:15 Eğitim Sen Bakan Tekin'in yıl sonu karnesini açıkladı
15:14 3 bin 698 hakim ve savcının görev yeri değişti
14:53 Ailelerden İmralı başvurusu
14:53 İHD: Mültecilerin hakları tanınsın, nefret söylemi son bulsun
14:34 Licê’de kadın ve çocuk ölümlerine karşı yürüyüş
14:27 Anadolu Üniversitesi'nde 'soruşturma' protestosu
14:18 Revan Zana Barıştıran'ın mezarı tahrip edildi
13:45 Duhok kırsalı bombalandı
13:20 Amed Barosu: Mülteci hakları pazarlık konusu yapılmamalı
13:16 Yangın felaketinde yaşamını yitirenler mezarları başında anıldı
12:48 Aysel Doğan'ın cenaze törenine katılanların davası ertelendi
12:40 MKG: Gazeteci Sevda Erkılınç tahliye edilsin
12:21 Demokratik Birlik İnisiyatifi’den Mêxmur’daki ablukanın kaldırılması çağrısı
12:10 Net UYP açığı 319,5 milyar dolar oldu
12:05 ÖHD’den Antalya cezaevleri raporu: Tedavi hakkına engelleniyor
11:17 DEM Parti: GGM'ler kapatılmalı
11:08 Zeytinlikleri maden talanına açan teklif komisyonda kabul edildi
10:28 Barış İçin Toplumsal Girişim’den ‘Barışa giden yol’ konferansı
10:02 Açlık grevindeki oğlu için duyarlılık çağrısı yaptı
09:53 İsrail-İran savaşı: Testilerden biri kırılacak, diğeri zarar görecek
09:51 Anayasa profesörü Hüsnü Erdem: Süreç odaklı bir anayasa hayata geçirilmeli
09:41 Engelliler 'Barış ve Demokratik Toplum Arayışı' konferansında buluşacak
09:40 Amedlilerden süreç uyarısı: Adım atılmazsa İsrail-İran savaşı buraya sıçrar
09:35 Gazeteci Amed Dicle: Ortadoğu'da tekçi ulus devletin panzehri demokratik ulustur
09:28 İstanbul’da dolandırıcılık iddiası: Yüzlerce kadın ‘duygu sömürüsü’ ile kandırıldı
09:19 Mêrdîn Kalesi'nde çıkan yangın söndürüldü
09:17 Amed’de Kürt Kadın Platformu Konferansı gerçekleştirilecek
09:16 4 ülkenin bakanları İsrail-İran gündemiyle bir araya gelecek
09:13 Bir kolu olmayan hasta tutsağa 11 günlük hücre cezası
09:03 Eşini ve oğlunu kaybetti: Savaşı durdurup adım atsınlar
09:02 Şirnex'te çocuğa yönelik zincirleme cinsel suç: Fail tahliye edildi
09:02 Siyasetçiye feshedilen örgüte üyelikten hapis cezası
09:01 Wan’da kadınlardan şiddete karşı ortak hareket
09:01 Haziran'da yangınlar arttı: Tedbirsizlik göz yummak anlamına geliyor
09:00 Elbak’ta deve besiciliği
09:00 Barış Anneleri: Devlet acil bir şekilde adım atmalı
09:00 20 HAZİRAN 2025 GÜNDEMİ
19/06/2025
23:46 Netanyahu’dan Hamaney’e yine suikast tehdidi
22:09 İBB soruşturmasında 2 gözaltı daha
22:06 Rezan’da Arî Kültür Merkezi Açıldı
21:59 Depremzedeler için destekler 30 Haziran’da bitiyor: Süre sınırlaması kaldırılsın
21:09 Avukatı tutuklanan Ekrem İmamoğlu'ndan ilk tepki
21:05 Hatice Arat, tahliye edildi
20:49 İmamoğlu'nun avukatı tutuklandı
20:38 Uyuşturucuya karşı nöbet 6’ncı gününde
20:30 Mêrdîn Kalesi'nin etrafında yangın çıktı
19:53 İran'da iki tutsağa idam cezası verildi
19:38 Pîran'daki yangın bölgesine inceleme yapıldı
19:33 Özerk Yönetim ile Şam arasında 'enerji' anlaşması
19:26 PYD Eşbaşkanı Hiso: Halkların irade devrimi başlatılsın
19:22 GÖÇ-DER’den 'köye dönüş' çağrısı
18:53 İzmir'de makilik alanda yangın
18:34 'KHK'lilerin iadesi toplumsal barış için önemli bir adımdır'
18:00 DEM Parti’den AKP’nin kanun teklifine tepki: Ölümü dayatıyor
17:32 Efrîn'de katledilen genç için eylem: Anlaşma ihlal edildi
16:55 DEM Parti'den Silivri'de açıklama: Tüm arkadaşların yaklaşımı barışın hep beraber tesis edilmesi yönündeydi
16:52 İran İnsan Hakları Örgütü: Savaş bahanesiyle baskılar artıyor
16:17 Balıkesir'de 2 yangın
16:10 Cemil Bayık’ın annesi vefat etti
15:29 Barış Annesi Latife Dağ hayatını kaybetti
15:26 Adana'da yangın söndürme uçağı düştü
15:11 KYK'den kadın öğrencilere 'İmamoğlu protestosu' uzaklaştırması
14:59 Dr. İlhan Diken mezarı başında anıldı
14:56 Pasur davasında parmak izine dair rapordaki çelişkilerin giderilmesi istendi
14:31 BES TİS öncesi taleplerini açıkladı
14:23 HDK soruşturmasında 2 tahliye
13:51 KRT TV çalışanlarının eylemi 16’ncı gününde
13:49 Colemêrg’te hasta tutsak Giyasettin Sevmiş için açıklama
13:46 Wan Kent Konseyi Eşbaşkanı Doğan tahliye edildi
13:37 Af Örgütü’nden Türkiye raporu: Polis şiddeti, tanıklıklar ve videolarla belgelendi
13:34 Köylülerle görüşen Temelli: Zeytinimize ve toprağımıza göz diktiler
13:17 Gazeteci Şahin davasında mütalaa hazırlanacak
13:15 Meclis kapısından seslendiler: Gerekirse açlık grevine gireceğiz
13:07 İsrail-İran savaşı 7’nci gününde: Hastane hedef alındı
13:02 Konfederasyon ve meslek odaları: Zeytinlikleri madenciliğe açan kanun teklifini geri çekin
13:00 HDP'li Selman Günbat tahliye edildi
11:53 Valilik Cilo Buzulları'nı yok etmekte kararlı!
11:52 MKG'den hasta tutsak gazeteci için dayanışma
11:36 Ayşegül Doğan: Komisyon için taslağımız hazır