WAN - Wan’da bu yıl gerçekleştirilecek Newroz kutlamalarının geçmiş yıllara oranla daha görkemli geçmesi bekleniyor. Abdullah Öcalan’ın "14’te 14 yapan iradeye saygı duyuyorum" mesajının kutlamalara damga vurması bekleniyor. 

 

Kürdistan’da her yıl kötü hava şartlarına rağmen Newroz’un en kitlesel kutlandığı kentlerin başında Wan geliyor. Bu yıl da Wan Kalesi eteklerinde bulunan Newroz Parkı’nda yüzbinlerin katılımıyla kutlanacak. Bu yılki Newroz'un tarihi kalabalığa ulaşması bekleniyor. 

 

Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan’ın “Barış ve Demokratik Toplum Çağrısı” ve Wan halkı için gönderdiği “14’te 14 yapan iradeye saygı duyuyorum” mesajı Wanlılar için mücadelenin ve direnç kaynağı olacak. Wan halkı yıl boyunca bütün baskılara karşı sokaklara çıkarak cevap verdi. 31 Mart seçimlerindeki başarısını seçimlerden sonra gelişen mazbata gaspına karşı doruğa çıkartan Wanlılar, şimdiden Newroz alanının dolduracağının mesajını veriyor. 

 

Wan Büyükşehir Belediyesi Eşbaşkanı Abdullah Zeydan’a mahkeme tarafından ceza verilmesinin ardından, 15 Şubat’ta belediyeye yapılan, yüzerlerce kişinin yaralandığı, 500’e yakın kişinin gözaltına alındığı ve 50’den fazla kişinin tutuklandığı baskının öfkesini de yaşayan Wanlılar, günlerce sokaklarda kayyım atama kararını protesto etmişti. 

 

1991 yılında başlayan ve 34 yıldır Wan’da kutlanan Newroz her yıl daha da kitleselleşerek, Kürdistan’ın en görkemli Newrozlarından birine dönüştü. Wan Newroz’un tarihi aynı zamanda direnişin de tarihi olarak sayfalarda yerini aldı. 

 

Newroz bu yıl da Wan Kalesi eteklerinde bulunan Newroz Parkı’nda 19 Mart’ta kutlanacak. 

 

90’lardan bugüne Wan’da kutlanan Newrozlar;

 

HALK SALONLARA KARŞI ÇIKTI

 

Kitlesel ve aynı zamanda en ağır saldırıların yapıldığı Wan’daki tüm Newroz kutlamalarına halk bizzat yön verdi. Halkın Newroz’un nasıl kutlanması gerektiğine yönelik ilk müdahalesi 1991 yılında yaşandı. Halkın Emek Partisi’nin (HEP) Newroz’u, kiralanan bir restoran salonunda mum yakarak kutlaması büyük bir tepkiye yol açtı. Halk tepkisini, kentin birçok yerinde ve köylerde ateşler yakarak gösterdi. Newroz’dan bir sonraki gün ise parti binasına gelen yüzlerce kişi, kutlamanın salonlarda değil, alanda, sokakta yapılması gerektiğini ifade ederek, itirazlarını sundu.  

 

KÖY VE MAHALLELERDE KUTLAMA

 

Halkın bu tepkisinin ardından 1991 yılı Newroz’nun sokakta, mahallelerde ve köylerde kutlanmasına karar verildi. Buna karşı hem OHAL Bölge Valiliği hem de Van Valiliği kutlamalara kesinlikle izin verilmeyeceğini, yapılacak kutlamalara müdahale edileceği açıklaması yaptı. Bu yasaklama kararını dinlemeyen halk, Newroz gecesi kentin tüm çeperlerinde ateşler yakmaya başladı. Mahalle aralarında ve köylerde yakılan ateşler etrafında Newroz kutlandı. 

 

VAN KALESİ’NDE İLK ATEŞ 

 

1991 yılı kutlamasının en üst noktası ise bugün yüzbinlerin eteklerinde buluştuğu Wan Kalesi’nde yaşandı. Kentin birçok yerinde kutlamaların ve müdahalelerin devam ettiği bir anda Wan Kalesi’nin en yüksek noktasında gür bir ateş yakıldı. Kentin neredeyse her noktasında görülen ateş, kutlamaları çok daha farklı bir boyuta taşıdı. Kale’de yakılan ateş, müdahale ile saatler sonra ancak söndürülebildi. 

 

ÖFKE VE DİRENİŞ NEWROZU 

 

Wan’da 1991 yılında yapılan kutlamalar 92 yılı için de önemli bir adım oldu. Özellikle Şirnex’ın Cizîr (Cizre) ve Mêrdîn’ın Nisêbîn’deki (Nusaybin) kutlamalarda onlarca kişinin katledilmesi, Wan’daki kutlamayı öfke ve direniş Newroz’una dönüştürdü. 21 Mart sabahı kentin tüm noktalarından binlerce kişi, HEP il binasına gelerek kutlamaları sokaklarda yapacaklarını aktardı. Kitlenin ara sokaklarda toplanması üzerine polis ve asker müdahalesi gerçekleşti. Müdahalelerde bir kişi hayatını kaybederken, yüzlerce kişi yaralandı. O gün belki de Wan’da en fazla gözaltı ve tutuklanmanın yaşandığı gün olarak tarihe geçti. Resmi olmayan verilere göre, 700 kişi gözaltına alındı, 300 kişi ise tutuklandı. 

 

HER YERDE ATEŞLER YAKILDI

 

Wan’da 1993 yılında ise halk, bir yıl önceki gözaltı ve tutuklamalara karşı kutlamanın kentin birçok noktasında yapılması yönünde karar aldı. Yine diğer Newroz’larda olduğu kentin tüm çeperlerinde, sokaklarda ve köylerde ateşler yakılarak Newroz kutlamaları yapıldı. 1994 yılında ise katliamlara karşı “herkes evinde kutlasın” kararı verildi. Newroz günü neredeyse her evin önünde ateşler yakıldı, köylerde de damların üzerinde ateşler yakılarak kutlamalar yapıldı. 1995-96 ve 97 yıllarında yine sokaklar yerine herkes bulunduğu mekanlarda Newrozu kutladı. 

 

VALİLİK: BİRLİKTE KUTLAYALIM

 

Kentteki Newroz kutlamalarında 1998 yılında bir değişim yaşandı. 21 Mart’tan önce yurttaşlar, Halkın Demokrasi Partisi (HADEP) il binasına gelerek Newroz’un kitlesel olarak kutlanması için çağrı yapılmasını istedi. Bunun üzerine Tertip Komitesi kurularak valiliğe başvuru yapıldı. Yapılan başvurudan sonra Van Valiliği, Tertip Komitesi üyelerine, Newroz’u birlikte kutlama önerisi yaptı. Devlet erkanı bu teklifiyle Newroz’u “Nevruz” olarak kutlayacak ve kutlamaları kendi lehine çevirecekti. Halk, teklife karşı çıktı. Hatta bu kutlamaların Newroz ruhuna aykırı olacağını dile getiren halk, bir protesto eylemi gerçekleştirdi. 

 

Bu teklifin kabul edilmemesinin ardından valilik kutlamaya izin verilmeyeceğini açıkladı. Bunun üzerine Newroz sabahı halk HADEP binasının önüne akın etti. Sokakta ateş yakan kalabalığa polis müdahale etti. Müdahaleden sonra kentin neredeyse tüm sokaklarında ateşler yakılırken, bir kadının yaralanması ve yüzlerce kişinin gözaltına alınması protesto edildi. Sabaha kadar süren protestolarda yüzlerce kişi yaralandı. 

 

GENÇLER ELBİSELERİYLE ATEŞİ YAKTI

 

1999 yılı Newroz’u ise bir kutlamadan öte PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın uluslararası bir komplo ile Türkiye’ye teslim edilmesi nedeniyle aylardır süren protestoların bir devamı niteliğinde oldu. Newroz’dan bir gün önce tertip komitesi açıklama yaparak, kutlamayı halkın inisiyatifine bıraktı. Newroz sabahı yüzlerce kişi HADEP binasına giden tüm sokak ve caddeleri tutarak protesto eylemlerine başladı. Sanat Sokağı’nda ise 8 geç üzerlerindeki elbiseleri çıkarıp Newroz ateşini yakmasıyla kentteki esnafların tamamı kepenk kapatarak protestolara dahil oldu. Sokaktaki protestoya yapılan müdahalede ise onlarca kişi yaralandı. 

 

NEWROZ’A 10 SAAT KALA

 

Wan’ın “izinli” olarak kutlanan ilk Newrozu ise, 2000 yılı olarak tarihe geçti. HADEP öncülüğünde yapılan izin başvurusu valilik tarafından kabul edildi. Ancak valilik, kutlamaya üç gün kala iznin iptal edildiğini ve Newroz kutlamasına izin verilmeyeceğini açıkladı. Valilik, izinin iptal edilmesine ise “Newroz’un Türklerin örf adaletlerine uymamasını” gerekçe gösterdi. Halkın ve HADEP yöneticilerinin, her şeye rağmen Newroz’u kutlayacaklarını açıklamasının ardından kutlamaya 15 saat kala Vali, Garnizon Komutanı ve Emniyet Müdürü, partililerle görüşerek kutlamaya izin verildiğini iletti. Kutlamanın kentin 10 kilometre uzağında bulunan Wan Kalesi civarında yapılacağı da kutlamadan 10 saat önce partililere bildirildi.

  

Newroz sabahı saat 05.00 civarında alana giden komite üyeleri ve partililer, alanın yüzlerce asker ve polis tarafından abluka altını alındığına tanıklık etti. Sahne için kamyon kasası kurulduktan sonra ses sisteminin çalışması için alanda elektrik çekilecek yer olmadığı fark edildi. 500 metre mesafedeki bir evden çekilen kablolarla sahneye elektrik verildi. 

 

DTP’DEN ‘REST’ AÇIKLAMASI

 

Wan’ın 2001 Newroz’unda ilk kez bir platform kuruldu ve ilk kez bir sanatçı konser verdi. 2007 yılına kadar da Newroz kutlamaları yüzbinlerin katılımıyla aynı alanda yapıldı. 2008 Newroz’una ise valilik tarafından izin verilmedi. Aslında valilik yasağa halkın nasıl bir tepki vereceğini ölçmek istedi. Demokratik Toplum Partisi'nin (DTP) öncülüğünde kutlanması planlanan Newroz, Van Valiliği’nin 21 Mart tarihi dışında kutlamaya izin verilmeyeceği kararıyla başladı. Bu karara uymayacaklarını belirten DTP yönetimi, sonraki günlerde yapılan görüşmelerden de bir sonuç çıkmayınca Newroz'u 22 Mart'ta kent merkezinin en işlek noktası olan Cumhuriyet Caddesi'nde kutlayacaklarını duyurdu. 

 

EMNİYET MÜDÜRÜNÜN TEHDİDİ

 

Van Valisi’nin açıklamalarıyla gerginlik artarken, dönemin Van Emniyet Müdürü Salih Kesmez ise kutlamadan bir gün önce, “Toplumsal olaylar için yeni silahlarımız var. Yarın bu silahlarımızı göreceksiniz” şeklinde açıklama yapması tepkilere neden oldu. 

 

HER SOKAK NEWROZ ALANI OLDU

 

22 Mart sabahı ise kentin neredeyse tüm mahallelerinden kadın, genç, yaşlı binlerce kişi Newroz’un kutlanacağı caddeye doğru yola çıktı. İlerleyen saatlerde toplanan kitlenin sayısı on binleri aşınca valilik ve emniyet yetkilileri, DTP’lilerle tekrar görüşerek, kitlenin dağıtılmasını istedi. Ancak Valilik binasında görüşmeler devam ettiği esnada polis, DTP önünde toplanan kitleye müdahale etti. Bunun üzerine görüşmeye son verilip, parti binası önüne gelen DTP’lilerin verdiği "Wan'ın her sokağı artık Newroz alanıdır" mesajıyla, ateşler yakılıp, halaylar çekilmeye başlandı. Bunun üzerine kitleye yönelik ikinci müdahale gerçekleşti.  

 

2 KİŞİ YAŞAMINI YİTİRDİ

 

Bu müdahalede sırasında Newroz için rengarenk kıyafetlerini giyinmiş onlarca kadın, polisler tarafından üst üste yığılarak jop ve kalaslarla darp edildi. Kadınlara yapılan bu işkence, kenti adeta ayağa kaldırdı. Olayın duyulması üzerine kentin neredeyse tüm mahalle ve sokaklarında ateşler yakıldı. Daha sonra DTP binası önünde toplanan kitleye dönük devam eden saldırılar sonucu başlayan çatışmalarda Zeki Erinç adlı bir yurttaş yaşamını yitirdi, 130 kişi ise yaralandı. Yaralananlardan Ramazan Dağ da bir hafta sonra tedavi gördüğü hastanede yaşamını yitirdi. 

 

50 BİN KİŞİ CENAZEYE KATILDI 

 

22 ve 23 Mart tarihlerinde devam eden protesto eylemleri, 24 Mart'ta Zeki Erinç'in cenaze töreni ile üst düzeye ulaştı. Hastane morgundan cenazesi alınan Erinç, 50 bin kişinin katıldığı törenle toprağa verilirken, cenazenin ardından on binlerce kişi tekrar kent merkezine doğru yürüyüşe geçti. Polisin yürüyüşe müdahalesiyle çok sayıda kişi yaralandı. 

 

REFERANDUM COŞKUSU

 

2009 yılında ise yerel seçimler öncesi kutlanan Newroz ise kentte referandum coşkusuyla kutlandı. 2010’da “Özgür Önderlik, Özgür kimlik, Demokratik Özerklik” şiarıyla 2011’de Kürt “Onurlu bir yaşam için ya özgürlük ya özgürlük” şiarıyla 2012’de  "Kürt kimliğinin tanınması", "Anadilde eğitim hakkı", "Siyasi statü" ve "Kürtlerin örgütlenme hakkının sağlanması" gibi 4 temel talep etrafında başlatılan imza kampanyası ve "Êdî bes e, an azadî an azadî" şiarıyla kutlandı. 

 

2013 NEWROZ’DA ABDULLAH ÖCALAN’DAN TARİHİ ÇAĞRI

 

2013 yılı Newroz’u ise Abdullah Öcalan’ın İmralı’daki direnişi, tutsakların cezaevindeki açlık grevi sonucunda yeni bir sürecin başlangıcıyla karşılandı. "Öcalan'a özgürlük, Kürtlere statü" şiarıyla kutlanan 2013 Newroz'una da Öcalan'ın manifestosu damga vurdu. Öcalan, Newroz'da yaptığı tarihi açıklamayla, yeni bir mücadele döneminin başladığını ilan etti. Diyalog sürecinin devam ettiği bir dönemde kutlanan 2014 Newrozu’nda  "Özgür önderlik, özgür Kürdistan" şiarıyla yüzbinlerce kişi katıldı. 

 

Kobanê’de DAİŞ’e karşı mücadelenin ve Dolmabahçe Mutabakatı’nın da imzalandığı bir süreçte gidilen 2015 Newroz’u “Êdî Bes e, ji Reber Apo re Azadî /Artık Yeter Önder Apo'ya Özgürlük" şiarıyla kutlandı. “Öcalan'a özgürlük" sloganları tarihe not düştü. Sürecin buzdolabına kaldırıldığı yıl olan 2016’da ve Kürdistan kentlerinde ilan edilen sokağa çıkma yasaklarının devam ettiği süreçte Newroz kutlamasınını engellediği kentlerden biri de Wan oldu. Ancak tüm engelleme ve saldırılara rağmen halk, sokakta Newroz ateşini yaktı.  2017 yılı ise AKP-cemaat çatışmasına da tanıklık edilen ve 15 Temmuz Askeri Darbe Kalkışması ardından ilan edilen Olağanüstü Hal (OHAL) ortamında Newroz karşılandı. Newroz’da OHAL’den kaynaklı anti demokratik uygulamalara tepki açığa çıktı. 2018 Newroz’unda ise Êfrin’e yönelik saldırılara tepki yükseldi. 

 

Wan’da 2019 Newrozu ise Demokratik Toplum Kongresi (DTK) Eşbaşkanı Leyla Güven’in PKK Lideri Abdullah Öcalan üzerindeki tecridin kaldırılması talebiyle sürdürdüğü ve tüm cezaevlerine yayılan açlık grevi eylemleriyle karşılandı. “Mutlaka kazanacağız, tecridi kıracağız” şiarıyla gerçekleştirilen Newroz’a, yüz binlerince kişi katıldı.

 

Dünyayı sarsan koranavirüs (Kovid- 19) salgını nedeniyle 2020 yılında Newroz alanları boş kaldı. Ancak buna rağmen halk yine mahalle ve köylerde kutlamaları gerçekleştirdi. 

 

YÜZBİNLER YENİDEN ALANLARDA

 

2021’de Wan Kalesi etekleri bir kez daha kutlamaya ev sahipliği yaparak yüz binleri topladı. HDP’nin kapatılma davasının başladığı bir dönemde karşılanan Newroz, "Newroz ateşiyle direnelim, özgürleşelim" sloganıyla alanda yankılandı.

 

YOĞUN KAR YAĞIŞI ALTINDA KUTLANDI

 

2022’de de bir yandan günler öncesinde başlayan her türlü engellemeler bir yandan da kutlamadan bir gün öncesinde yağan kar yağışı etkili oldu. Newroz sabahı kar yağışı nedeniyle yollar kapanırken, halk buna aldırış etmeden Newroz alanına aktı. “Dem dema serkeftinê ye” (Şimdi, kazanma zamanı) şiarıyla düzenlenen Newroz kutlamaları soğuk hava ve kar yağışına rağmen akşam saatlerine kadar sürdü. 

 

Yine 2023 yılında Newroz Türkiye ve Kürdistan’da meydana gelen büyük depremin gölgesinde kutlandı. “Her der Newroz, her dem azadî” şiarıyla kutlanan Newroz kutlamalarının görkemli adreslerinden biri de Wan oldu. Yağmur ve tüm engellemelere rağmen yüzbinlerin katıldığı Wan Newroz’u "irade beyanına" döndü.

 

WAN YEREL SEÇİMLER ÖNCESİ MESAJINI VERMİŞTİ

 

Tarihi ve görkemli Newroz’lara tanıklık yapan Wan Kalesi, 2024 yılında bir kez daha yüzbinleri kucakladı. Kutlamanın yerel seçimler öncesine denk gelmesi ve halkın yoğun katılımı Wan halkı için bir referandum Newroz’una döndü. 14’te 14 şiarıyla toplanan halk seçimlerin de sonucunu ilan etmişti. 

 

Tüm engellemelere rağmen 34 yıldır kutlanan Wan Newroz’u bu yıl Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan’ın çağrısına yüzbinlerin destek vereceğine işaret ediyor.  

 

MA / Adnan Bilen