Özellikle Dersim Alevilerinin yeni yıl ritüeli olarak, geçmişi milattan öncesine kadar dayandırılan ancak unutulmaya yüz tutmuş "Kal Gaxan" etkinlikleri yeniden kutlanıyor. Eski yılı uğurlama, yeni yılı karşılama olarak kutlanan bu etkinlik, Aralık ayının son haftasında başlayıp, Ocak ayının ortalarına kadar sürüyor. 

 

GAXAN OYUNUN VERDİĞİ MESAJ 

 

Yöresel kıyafetleriyle renkli görüntülere sahne olan Kal Gaxan etkinliklerinde oynanan oyun da oldukça dikkat çekici. Oyunda yaşlı bir adam ve gelin kılığına giren bir kadın ile onlara eşlik eden yüzü karartılmış bir yardımcı bulunuyor. Alevi inancına ve geleneklerine göre, 21 Aralık'ta tahta oturacak padişahın yıldızı bugün gökyüzünde görünür. Orta oyununda yüzü karanlık olan kişi, gelecek yılın padişahı olarak bilinir. Oyunda sakallı olan kişi ise, bu yıl padişahlığı tamamlayan kişidir. Oyundaki gelin bu dünyayı temsil eder ve bu dünyanın insanlarının, gelip geçici olduğunu gösterir. 

 

‘YOKSULLARIN HATIRLANDIĞI GÜNDÜR’

 

Gaxan etkinliği, bu yıl Dersim’de kent merkezi, ilçeler ve birçok köyde farklı ritüellerle kutlandı. Düzenlenen Gaxan etkinliklerinde yer alan isimlerden biri ise sanatçı Metin Kahraman oldu.

 

Kahraman, Dersim’in ibadet takviminin başlangıç tarihi olduğunu belirttiği Gaxan’ın eski yılın uğurlanması, yeni yılın karşılanması olduğunu ifade etti. Gaxan’ın aynı zamanda bir sosyal dayanışma olduğunu, bu vesileyle yoksulların hatırlandığı bir gün olarak bilindiğini söyleyen Kahraman, şunları belirtti: “Gaxan; Xızır ve haftomal yani 3 aylık bir ibadet dönemimizdir. 21 Aralık’ta başlayıp, 21 Mart’a kadar bu ritüeller sürer. Bu sürede pir, rayver ve mürşidler taliblerini gezerler. 21 Aralık’tan itibaren haneler temizlenir. Çünkü 21 Aralık’tan 21 Mart’a kadar Xızır’ın hanelere misafir olması beklenir.” 

 

‘AMAÇ KÜLTÜRÜMÜZÜ YENİDEN CANLANDIRMAK’

 

Dağ ve ovaları kutsadıklarını belirten Kahraman, dolayısıyla Gaxan’la aynı zamanda doğanın mükemmel döngüsünü de kutladıklarını ifade etti. Kahraman, “Unutulmaya yüz tutmuş Gaxan eskiden köylerde kutlanırdı. Ancak son yıllarda özelikle neredeyse her yerde kutlanmaya başlandı. Bizim de amacımız bu kadim geleneğimizi yeniden hatırlamak ve canlandırmaktır. Yeni yıl barış, huzur ve ülkemize demokrasi getirsin. Haksız yere tutuklu olan sanatçı ve siyasetçiler başta olmak üzere siyasi tutukluların serbest bırakılmasına vesile olsun” temennisinde bulundu. 

 

ESKİDEN NASIL KUTLANIRDI?

 

Geçmişte özellikle köylerde kar kış demeden kutlanan Kal Gaxan etkinliğinde, pir ve analarla birlikte gidilen ziyaretlerde dualar edilip, çerağlar yakılır ve toplanan lokmalar pay edilir. Daha sonra Kal Gaxan oyunu eşliğinde köydeki evler tek tek gezilir, toplanılan yiyecekler (lokmalar) ihtiyacı olanlar arasında bölüşülür. Yine 3 günlük oruç tutulur, cem yapılır, buğday pişirilir ve hayvanların çoğalması için o buğdaylar ahırlara asılır. Gaxan kutlamalarında yeni yılın güzel olması, zalimin ve zulmün önüne geçilmesi, barış içerisinde yaşamın sürmesine dair temennilerinde bulunulur.

 

MA / Semra Turan