WAN - Hükümetin sık sık övündüğü cezaevlerinde, yıl içerisinde neredeyse ihlal edilmeyen hak kalmadı. En az 4 bin 904 hak ihlali yaşandı, 34 tutuklu hayatını kaybetti ve 245 ismin tahliyesi ertelendi. En son "Abdullah Öcalan'a özgürlük" talebiyle açlık grevi başladı.
Hak ihlalleri denildiğinde ilk akla cezaevleri geliyor. Türkiye ve Kurdistan'daki cezaevlerinde yıllardır yoğun hak ihlalleri yaşanıyor. Bu ihlaller, 15 Temmuz 2016 tarihinde ilan edilen Olağanüstü Hal (OHAL) sonrasında arttı. Özellikle tutsakların dışarıyla olan ilişkisinin tamamen kesilmesinin hedeflendiği S ve Y tipi cezaevleriyle birlikte izolasyon, yani tecrit derinleştirildi.
AKP iktidarı döneminde "uluslararası normlara uymayan ve fiziki şartları ve kapasiteleri itibariyle eğitim ve iyileştirmenin kısıtlı yapıldığı ya da hiç yapılamadığı" gerekçeleriyle toplam 392 açık ve kapalı cezaevi kapatıldı. Ancak söz konusu cezaevlerinin yerlerine daha ağır hak ihlallerinin yaşandığı cezaevleri yapıldı. Türkiye ve Kurdistan'da 1 Aralık 2023 itibariyle 274'ü kapalı olmak üzere toplam 405 cezaevi bulunuyor. Bunların 16'sı 2023 yılında inşa edildi.
Bununla da yetinmeyen hükümet, önümüzdeki yılda da yeni cezaevleri inşa etmeyi planlıyor. Bütçeden 198 milyar 703 milyon 54 bin lira talep eden Adalet Bakanlığı, bunun bir kısmını yeni cezaevleri için kullanmayı planlıyor. Bütçe teklifinde 2024 yılı için 12 tane yeni cezaevi inşa etme planı olan bakanlığın 2025 yılı tahmini bütçe planında ise 8 yeni cezaevi var.
CEZAEVLERİNDE DURUM
Söz konusu cezaevlerinin kapasitesi toplam 228 bin 186 olarak belirtiliyor. Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü'nün verilerine göre şu an 275 bin 965'i hükümlü olmak üzere toplam 314 bin 502 kişi cezaevindi.
DEM Parti Hukuk ve İnsan Hakları Komisyonu, geçtiğimiz gün 2023 yılının 11 ayında aralarında çocuk ve çok sayıda parti yöneticisinin de olduğu 2 bin 906 kişinin gözaltına alındığı ve 319 kişinin tutuklandığı belirtildi. Bu sayısının en az olduğu vurgulandı. Söz konusu sayı dikkate alındığında tutsak sayısının son açıklanandan daha fazla olduğu tahmin ediliyor.
2023 yılında birçok gazeteci de cezaevine konuldu. Dicle Fırat Gazeteciler Derneği’nin (DFG) 2023 yılının 11 aylık raporuna göre, Türkiye ve Kürdistan cezaevlerinde şu an 57 gazeteci tutuklu bulunuyor. DFG Eşbaşkanı Dicle Müftüoğlu bu gazetecilerden sadece birisi.
9 AYDA EN 4 BİN 904 İHLAL
Cezaevleri, 2023 yılında ihlallerle gündemden düşmedi. Bu konuda yoğun başvurular alan İnsan Hakları Derneği (İHD), yıl boyunca birçok rapor açıkladı; 2023 yılının ilk 9 ayında tutsaklara yönelik 4 bin 904 hak ihlali yaşandı. Bu ihlallerin bazıları şöyle: yaşam hakkı ihlali, kötü muamele, darp, işkence, sağlığa erişememe, iletişim yasağı, yetersiz beslenme, adalete erişememe, adil yargılanmama, onur kırıcı davranışlar, infaz yakma, disiplin cezası, ağız içi arama dayatması, çıplak arama, infaz yakma.
ATK KARARLARI ÖLÜME SÜRÜKLEDİ
Söz konusu ihlaller en çok hasta tutsakları etkiledi. İHD verilerine göre; bugün itibariyle cezaevlerinde 651'i ağır olmak üzere bin 517 hasta tutuklu bulunuyor. Siyasi kararlar vermekle eleştirilerin odağında olan Adli Tıp Kurumu'nun (ATK) verdiği "cezaevinde kalabilir" raporları nedeniyle hasta tutsaklar yıl boyunca adeta ölüme terk edildi. Bazı tutsaklar cezaevlerinde hayatını kaybederken, bazı tutsaklar ise ölüm döşeğinde tahliye edildikten kısa bir süre sonra hayatını kaybetti. İHD ve Özgürlük için Hukukçular Derneği (ÖHD) başta olmak üzere insan ve hukuk örgütlerinin bu duruma dair çağrıları ise yanıtsız bırakıldı.
34 İSİM HAYATINI KAYBETTİ
İHD verilerine göre sadece 2023 yılında en az 34 isim yaşamını yitirdi. En son Bolu F Tipi Kapalı Cezaevi’nde 30 yıllık tutukluyken, felç geçirmesi üzerine tahliye edilen 4’üncü evre kanser hastası Cemal Tanhan (68), 4 Aralık'ta yaşamını yitirdi.
2023 yılında cezaevindeyken ya da tahliye edildikten kısa bir süre sonra hayatını kaybeden isimler şöyle: Hamdin Ördek Necip Bulut, Cengiz Karlı, Kasım Sarıdoğan, Talip Alan, Hakan Dernekçi, Bayraktar, Beyza Sağ, Alparslan Aslan, Sıddık Durğun, Abdullah Oran, Duygu Koral, Divali Güzel, Erhan Konuk, Ufuk Akçekaya, Neşet Özçelik, Abdullah Kaynar, Abdulhalim Kırtay, Behçet Kaplan, Kamil Turanlığolu, Ahmet Rıza Özkan, Ali Kara, Kutluhan Söylemez, Bayram Tekin, Bişar Yazıcı, Ümit Mutlu Akpınar, Erhan Baştin, Şakir Turan, Sinan Ayyıldız, Mevlüt Karaaslan, İsmail Hakkı Erdem, Yılmaz Özalp, Mehmet Selim Onğulu ve Cemal Tanhan.
EN AZ 245 TUTSAĞIN TAHLİYESİ ERTELENDİ
Bu yıl içerisinde infaz yakma ya da tahliye ertelemeler sürdü. 2021 yılının Ocak ayında Meclis'ten geçen yargı paketi sonrası cezaevlerinde kurulan İdari Gözlem Kurulları, "paralel mahkemeler" olarak hareket etti. "İyi halli değil" yönünde hazırlanan raporlar üzerine yıl içerisinde en az 245 tutsağın ceza infaz süresi ya yakıldı ya da tahliyeleri 3-6'şar ay ertelendi.
SUDAN GEREKÇELER
"İyi halli değil" raporuna gerekçe yapılan konular ise dikkat çekti. Bazı gerekçeler şöyle: "Fazla kitap okumak, cezaevi imamıyla görüşmemek, pişman olduğunu beyan etmemek, pişman olmadığı için toplumsal yaşama katılımının zararlı görülmesi, halay çekmek, fazla su tüketmek, elektrik faturasının yüksek olması, içeride iken üniversite bitirmemek, görüşçülerle selamlaşmak, kurum personeline kayıtsız kalmak..."
İMRALI'DA DURUM
Yaşanan ihlallerin en ağırı yıl içerisinde bir kez daha İmralı F Tipi Yüksek Güvenlik Cezaevi'nde yaşandı. Burada tutulan PKK Lideri Abdullah Öcalan'a dönük mutlak tecrit derinleştirildi. Abdullah Öcalan ile aynı cezaevinde tutulan Hamili Yıldırım, Ömer Hayri Konar ve Veysi Aktaş’tan 33 aydır haber alınamıyor. Asrın Hukuk Bürosu avukatlarının yaptığı tüm başvurular ya reddedildi ya da "disiplin cezası” gerekçesiyle ertelendi. Yapılan yüzlerce başvuru yanıtsız kaldı.
Kürt meselesinin daha da ağırlaşmasını beraberinde getiren İmralı tecridi yıl boyunca çeşitli eylem ve etkinliklerle protesto edildi. 10 Ekim’de dünyanın 74 farklı merkezinde "Abdullah Öcalan’a özgürlük, Kürt sorununa çözüm" kampanyası başlatıldı. Cezaevlerindeki politik tutsaklar da 27 Kasım'da aynı taleplerle 106 cezaevindeki açlık grevi eylemi başlattı.
2023 yılı içerisinde cezaevlerinde yaşanan önemli gelişmelerden bazı başlıklar şöyle:
* 04 Ocak: Alzheimer hastası Hamdin Ördek, Giresun Cezaevi'nden tahliye olduktan 6 gün sonra hayatını kaybetti.
* 18 Ocak: Diyarbakır 2 No’lu Yüksek Güvenlikli Cezaevi’nde tutulan Hîzan Belediyesi eski Eşbaşkanı İhsan Uğur’a Kürtçe konuştuğu gerekçesiyle disiplin cezası verildi.
* 8 Şubat: Hatay T Tipi Kapalı Cezaevi'nde kalan tutsakların "isyan" başlattığı ileri sürüldü. Asker saldırısında 3 kişi yaşamını yitirdi.
* 23 Şubat: Silivri 5 No’lu L Tipi Kapalı Cezaevi’nde gardiyanların işkencesi sonucu yaşamını yitiren Ferhan Yılmaz'ın ikametgahına 14 bin TL yemek bedelli faturası tebliğ edildi.
* 21 Mart: Ankara Sincan Cezaevi'ndeki siyasi tutsak Abdullah Oran, geçirdiği kalp krizi nedeniyle yaşamını yitirdi.
* 23 Mart: Sağ eli ve bacağı olmayan Şaban Kaygusuz, hastaneye sevk sırasında kendisine tekerlekli sandalye verilmediğini ve jandarmanın yardım etmemesi üzerine asker çemberi içinde hastaneye tek ayak üstünde sekerek gittiğini anlattı.
* 29 Mart: Bolu Cezaevi'nde 12 tutuklunun tahliyesi bir yılı aşkın sürede 30 kez, "Suyu tasarruflu kullanmama", "Örgütten ayrılmama", "Pişmanlık dilekçesi vermeme", "Manevi etkinliklere katılmama" gerekçeleriyle ertelendi.
* 31 Mart: Tutulduğu Dumlu 2 Nolu Yüksek Güvenlikli Cezaevi’nde tutuklu bulunan gazeteci Ziya Ataman, ağır tecrit altında olduklarını bildirdi.
* 17 Nisan: Cezaevlerinde yaşanan ölümlere ilişkin CPT’ye mektup gönderen 68 kadın tutsak, “Cezaevlerindeki faili belli ölümlere biran önce müdahale edin ve yetkilerinizi kullanarak bu politikaları durdurun” dedi.
* 16 Mayıs: Bedlîs’te 2014 yılında “örgüt üyesi olmak” iddiasıyla 15 yıl hapis cezası verilen 31 yaşındaki Behçet Kaplan, tutulduğu Ahlat T Tipi Cezaevi’nde hayatını kaybetti.
* 8 Temmuz: Van Yüksek Güvenlikli Cezaevi'nde tutulan Bişar Yazıcı adlı 52 yaşındaki tutsak yazıcı yaşamını yitirdi.
* 17 Temmuz: Ağır hasta tutsak Mehmet Emin Özkan, hakkında verilen tahliye kararının ardından cezaevinden çıktı.
* 30 Ağustos: Erzincan L Tipi Kapalı Cezaevi’ndeki hasta tutsak 70 yaşındaki Şakir Turan, tedavi gördüğü hastanede yaşamını yitirdi. Turan’ın son mesajı, “Başım dik, geri adım atmadım” oldu.
* 2 Eylül: Cezaevinde üç defa kalp krizi geçiren ve tek başına tutulan Barış Annesi Muhlise Karagüzel, ATK’nin yüzde 90 engelli ve “cezaevinde kalamaz” raporuna rağmen tahliye edilmedi.
* 3 Eylül: Cezaevinden 30 yıl sonra tahliye olan Abdulmenaf Osman, sınır dışı edilmek üzere Edirne GGM’ye götürüldü.
* 7 Eylül: Yerine kayyım atanan Îdir Belediye Eşbaşkanı Yaşar Akkuş, tutuklu bulunduğu cezaevinde kalp krizi geçirdi.
* 8 Eylül: Urfa 1 Nolu T Tipi Cezaevi’nde hasta tutsak Fevzi Arslan'a, cezaevi doktorunun bağırsaklarının dışarıya çıkmasını önlemek için yazdığı korse verilmedi.
* 8 Eylül: Patnos L Tipi Kapalı Cezaevi’ndeki tutsaklar Mizgin Kayıtbey, Lale Kabişen ve Nazlıcan Barışer, erkek gardiyanlar tarafından darp edildi. Tutuklular saatler süren işkencede 'domuz bağı'yla bekletildi.
* 12 Ekim: Diyarbakır İnfaz Hakimliği, Kürtçe savunma yapan tutsakları “Savunma yapmaktan vazgeçmiş ve susma haklarını kullanmış” saydı.
* 10 Ekim: AKP tarafından Meclis’e sunulan ve siyasi tutukluların kapsam dışı bırakıldığı Torba Kanun'un 13 Temmuz’da kabul edilmesi sonrası 80 bin 415 kişinin cezaevinden tahliye edildiği ortaya çıktı.
* 27 Kasım: Politik tutsaklar "Abdullah Öcalan'a özgürlük, Kürt sorununa çözüm" talebiyle açlık grevine başladı.
*04 Aralık: Bolu F Tipi Kapalı Cezaevi’ndeki 30 yıllık ağır hasta tutsak Cemal Tanhan (68), felç geçirmesi üzerine tahliye edildi. Tanhan, 43 gün sonra hayatını kaybetti.
* 4 Aralık: Wan’da 81 yaşındaki Makbule Özer, hakkında verilen 2 yıl 1 aylık hapis cezası sonrası ATK'nin verdiği "cezaevinde kalabilir" raporu üzerine cezaevine girdi. Tepkiler yükselmesi üzerine ATK'den yeni rapor istendi.
* 7 Aralık: Evlerine baskın düzenleyen polislerin "tencere-tavayla saldırdılar" şikayeti üzerine hapis cezası verilen anne Ayfer Şahin ve kızı Şehriban Mamuk tutuklandı. Mamuk, 3 yaşındaki çocuğunu da beraberinde cezaevine götürmek zorunda kaldı.
* 12 Aralık: Şırnak T Tipi Kapalı Cezaevi’nde tutuklu bulunan ve kanser hastası olan Mehmet Güvcin, Amed’te tedavi gördüğü Gazi Yaşargil Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde hayatını kaybetti.
* 10 Aralık: Sakarya 2 Nolu L Tipi Kapalı Cezaevi'nde tutulan ve yüzde 97 engelli raporu bulunan diyaliz hastası tutsak Mehmet Bayram (75), kalp krizi geçirdi. Bayram, bilinci kapalı bir şekilde tekerlekli sandalyeyle Sakarya Eğitim Araştırma Hastanesi’ne kaldırıldı. Bayram, daha sonra cezaevine geri gönderildi.
* 13 Aralık: Menemen T Tipi Kapalı Cezaevi’nde bir gardiyanın provokasyonu sonucu tutsaklar darp edildi, aileleri ile görüş hakları engellendi.
* 15 Aralık: Patnos L Tipi Kapalı Cezaevi’nde tutulan Yasin Yılmaz, ailesiyle yaptığı telefon görüşmesinde, koğuşlara keyfi baskınların düzenlendiğini ve 15 kişiye hücre cezası verildiğini aktardı.
Yarın: Kültür ve sanat
MA / Adnan Bilen - Hakan Yalçın