Xoy ve Urmiye: Halk İran rejiminden çok çekti

img
HABER MERKEZİ - Dağların arasından kıvrılan yolu geride bırakıyor ve geniş bir ovada sonbaharın renklerine bürünmüş bağ, bahçe ve tarlaların arasında yaklaşık 500 bin nüfusa sahip Azeri ve Kürtlerin bir arada yaşadığı Xoy kentine oradan da Urmiye'ye gidiyorum.
 
Xoy-Razi Sınır Kapısı'ndan geçtikten sonra Xoy'a giden bir taksiye biniyorum. Takside ön koltukta oturan ve Van'da işyeri bulunan Tebrizli bir Azeri, ülkedeki karışıklıktan söz ediyor ve güvenlik açısından dikkat etmem gerektiği noktasında uyarıda bulunuyor. Daha önce iki defa İran'ı ziyaret ettiğimi söylediğimde, "Bu defa farklı. Çok dikkatli olmalısınız. Geçen günlerde ülkede bulunan turistlerin gözaltına alındığını duymamışsınızdır sanırım" diyor ve yolculuk boyunca hem İran'daki gelişmeleri hem de kendimi korumam için neler yapmam gerektiğini anlatıyor: "Kalabalık ortamlardan uzak durun. Fotoğraf makinanızı boynunuzda taşımayın. Özellikle devlet dairelerinin bulunduğu noktalardan uzak durun ve sakın fotoğraf ve video çekmeyin. Sivil polis sayısında ciddi artış var, o yüzden insanlarla fazla konuşmamaya özen gösterin, yabancı olduğunuzu anladıklarında başınıza neler gelebileceğini tahmin edemezsiniz. Özellikle akşamları dışarıda dolaşmayın."
 
'İNSANLAR MUTSUZ'
 
Bir taraftan uyarılarını dinliyorum diğer taraftan da halkın neyi talep ettiğini ve niçin iki aydır sokaklarda olduğunu tanıştığım ilk İranlıdan öğrenmek istiyorum. Ekonomik kriz, hayat pahalılığı, İran parasının kaybettiği değeri, artan baskıları, dünyada yıpranan İranlı imajını ve Gaşt-e İrşad'ın (Rehber Devriyeleri) kadınlara yönelik hakaretlerini anlatıyor ve ekliyor: "İnsanlar mutsuz. İnsanlar açlığı, yoksulluğu bir dereceye kadar bir kenara bırakabilirler ama söz konusu insanın onuru oldu mu ölümü pahasına bile olsa vazgeçemiyor. Nitekim bu eylemlerde tüm tarafları birleştiren nokta da bu oldu. Bir kadının (Jîna Emînî) güya İslami kurallara göre örtünmediği için darp edilmesi ve bunun sonucunda yaşamını yitirmesi bardağı taşıran damla oldu." Bana telefon numarasını veren Tebrizli vatandaş, ihtiyacım olması durumunda kendisini arayabileceğimi söylüyor ve bana şans diliyor.
 
 
DUVARLARDAKİ YAZILAMALAR HEMEN SİLİNİYOR!
 
Dağların arasından kıvrılan ve genişletme çalışmaları devam eden yolu geride bırakıyor ve geniş bir ovada sonbaharın renklerine bürünmüş bağ, bahçe ve tarlaların arasında yaklaşık 500 bin nüfusa sahip Xoy kentine giriyorum. Kürt ve Azeri halklarının birlikte yaşadığı bu kentin kalbinin attığı Darvazeh Sangi'nin yanı başındaki antik Xoy Çarşısı’nı ziyaret ediyorum. Pazar kalabalık ve hayat normal gibi görünüyor ama ayaküstü konuşmalarda, gündemin yavaş yavaş bütün kentlere yayılan eylemler olduğuna tanık oluyorum. Kenti dolaşırken siyah boyalarla duvarlara yazılmış ve daha sonra üzeri çizilmiş ya da henüz silinmeye fırsat bulunamamış birkaç "Jin Jiyan Azadî", "Zen, Zendegî, Azadî", "Jîna Emînî", "Merg ber Diktatör (Diktatöre Ölüm)" yazılaması dikkati çekiyor. İran'daki eylemler yaklaşık iki ayı geride bırakmasına rağmen Xoy kentinde ufak tefek bir kaç gösteri dışında eylem olmadığını öğreniyorum. 
 
 
Urmiye'ye giden taksilerin bulunduğu caddeye gelince bir fotoğraf çekmek istediğimde bir genç yanıma yaklaşarak, kentteki sessizlikten dem vururcasına "Bu ruhsuzların fotoğraflarını çekmekle zaman harcamayın" diyor. Salmas, Urmiye, havaalanı ve üniversiteyi gösteren tabelaların fotoğraflarını çektiğimi söylediğimde, "Onları çekmek, bu insanların fotoğrafını çekmekten daha kıymetli" diyor. Nedenini sormak istiyorum ama taksideyken yapılan uyarıları düşünüyor ve gülümsemekle yetiniyorum. 
 
HAYAT PAHALLILIĞI HEMEN GÖZE ÇARPIYOR
 
İran'da kentler arası yolculuklarda dilerseniz taksiyi tek başınıza kiralayabilirsiniz ya da zamanınız varsa dört yolcunun tamamlanmasını beklersiniz. Ben de iki yolcu bekleyen bir taksinin üçüncü yolcusu oluyorum ve dördüncü yolcu tamamlandığında hareket ediyoruz. Yaklaşık 130 kilometrelik yolculuk boyunca diğer üç yolcunun ailevi meseleleri dışında neredeyse başka bir mesele konuşulmuyor. Genç şoför Urmiye şehir merkezinde bizi indiriyor ve ben şehrin en kalabalık caddelerini arşınlıyorum. 
 
Velayeti Faqih Meydanı'na geliyorum. Tarihi Urmiye pazarının da bulunduğu ve Montezeri, Taleqani, 17 Şahrivar ve İmam caddelerinin kesiştiği bu nokta çok hareketli. Seyyar satıcılar, esnaf telaşla bir şeyler satmaya çalışıyor. Ancak halk düşen alım gücü ve hayat pahalılığı nedeniyle zorunlu ihtiyaçları olmadığı müddetçe elini cebine atamamaktan yakınıyor. Caddeleri dolaşırken başı açık öğrenciler ve kadınlar sadece benim dikkatimi çekmiyor. Dükkanlarının önünde oturan ya da ayaküstü sohbet eden kimi esnaf da gülümseyerek bu "cesur" öğrencileri ve kadınları izliyor. Tabi başını çevirip sinirli bakanlar da yok değil. 
 
 
'HALK YÖNETİCİLERDEN ÇOK ÇEKTİ'
 
Görüştüğüm bir devlet memuru, rejimin uygulamalarından şikayet ediyor ve ekliyor: "Yeraltı ve yer üstü kaynakları bakımından dünyanın sayılı zengin ülkeleri arasında yer alan ülkemizde halkın tamamı yoksulluktan kırılıyor. Ekonomik krizin yanı sıra Molla rejiminin hayatı yaşanılmaz kılan politikaları nedeniyle toplum bizar düşmüş durumda. Bakın hemen ileride Danişgede Caddesi var. Urmiye'nin zenginlerinin yaşadığı bölge. Urmiye gibi yaklaşık bir milyon nüfuslu bu kentin sadece bir caddesi durumu iyi olanlardan oluşuyor. Kentin geriye kalan neredeyse yüzde 95'i ise yoksul. Geniş bir ovaya sahip, bereketli toprakları olan, üzüm ve elma bağlarıyla etrafı sarılı bir şehir düşünün ki insanlar evlerine ekmek götürmekte zorlanıyor. Bu halk kafası hayatlarını dizayn etmekten başka bir işe çalışamayan yöneticilerden çok çekti ve hala çekiyor. Ve bunların bir an önce gitmesini istiyor." 
 
URMİYE'DE EYLEMLER NEDEN AZ?
 
Kendisi de Azeri olan ve Urmiye'de Azeri ile Kürtlerin bir arada yaşadığını, her iki halkın da birbirlerinin dilini bildiğini ve hoşgörü içerisinde yaşadığını söyleyen devlet memuruna son iki aydır süren eylemleri soruyorum. Batı Azerbaycan Eyaleti'nin yönetim merkezi olmasına ve birçok üniversitesi bulunmasına rağmen Kürdistan eyaletindeki kadar aktif eylemlerin gelişmediğine işaret eden memur, "Küçük çaplı birkaç eylem oldu. Ancak burası yönetim merkezi olduğu için silahlı ve silahsız rejim güçlerinin yoğun olduğu bir kent. Baskı çok fazla ve her meydanda, caddede sürekli devriye gezen polisler, motorlu ekipler var. Yine ev baskınlarıyla gözaltına alınanlar, tutuklananlar çok oluyor. Buna rağmen son günlerde özellikle akşamları sokağa çıkanların olduğunu biliyoruz, duyuyoruz" diyor.   
 
DÖVİZ DE TELEFON HATTI DA SORUN 
 
Caddeleri dolaşınca devlet memurunun dediği gibi uzun namlulu silahlarla motorize ekiplerinin ve polislerin caddelerdeki mevcudiyeti dikkatimi çekiyor. Tümen alabilmek için girdiğim dört döviz bürosundan da "Tümen yok" yanıtını alıyorum. Nedenini sorduğumda bir doların neredeyse 35 bin tümeni bulduğunu ve kurdaki değişim nedeniyle sarrafların satış yapmadığını öğreniyorum. Yanımdaki doları bozduramadan önceki gezilerimden kalan tümeni idareli kullanmak istiyorum ve bir telefon hattı satın almak için Post Bank'ın yolunu tutuyorum. İran'da telefon hatları resmi olan Post Banklarda satılıyor. Her biri farklı caddelerde bulunan dört Post Bank'tan da elim boş çıkıyorum. Telefon hattı almak istediğimi söylediğimde kimliğimi isteyen görevlilere pasaportumu uzatıyorum. Pasaportu gördükleri gibi "Hat bitti" ya da "Hat veremiyoruz" yanıtını alıyorum. Nedenini sorduğumda da herhangi bir yanıt alamıyorum. 
 
Seyahatimin üçüncü günü kaldığım otelin lobisinden bir çalışanın refakatinde son bir defa telefon hattı almak için şansımı zorluyorum. Gittiğim Post Bank'ta otel görevlisi tanındığı için ret yanıtını almadım. Görevli pasaportumu alıp işlemleri girdikten sonra bilgisayar ekranındaki bir uyarı üzerine işlemime devam edemediğini ve hat veremeyeceğini söyleyince, telefon hattı alma umudumu tamamen yitiriyorum. 
 
GÖZALTINA ALINANLAR URMİYE'YE GETİRİLİYOR
 
Oradan ayrılıp sokakları dolaşıyorum. Tıpkı Xoy'da olduğu gibi burada da duvarlarda benzer sloganlar yazılmış, görüşmek istediğim kaynaklarıma da ulaşamayınca soluğu kentin ve hatta İran'ın en büyük Doğal Tarih Müzesi'nde ardından da Urmiye Müzesi'nde alıyorum. 
 
Batı Azerbaycan Eyaleti'nin yönetim merkezi olduğu için Bokan, Mahabad, Salmas, Piranşar, Serdeşt gibi kentlerde gözaltına alınanların getirilip sorgulandığı Urmiye'deki gezimin ardından Rojhilat'taki eylemlerin önemli merkezlerinden biri olan ve şu ana kadar ondan fazla kişinin yaşamını yitirdiği Mahabad'a doğru yola çıkıyorum. 
 
Yazı Dizisi -1 Rojhilat ve İran'dayım...
 
 
Yarın: Mahabad'da halk geri adım atmıyor
 
MA / Abdurrahman Gök

Diğer başlıklar

29/05/2025
23:13 Avukat Epözdemir cezaevinden çıktı: Mücadele sürecek
22:46 Cizîr’de ‘Dil, Kültür ve Sanat Festivali’ sona erdi
22:32 Avrupalı heyetten Kobanê’ye ziyaret
21:56 ‘Pomza kum ocağıyla Dêrsim doğasına zarar veriliyor ‘
21:44 Maxmur’da Irak hükümetine karşı kitlesel yürüyüş
21:20 Adana'da 3.9 büyüklüğünde deprem
20:47 Çewlêg'te 4.3 büyüklüğünde deprem
20:13 Pêrtag’ta gözaltına alınanlar serbest
20:04 Riha’da Belgesel Film Festivali başladı
19:57 Wan’da gençlik buluşması: Demokratik toplum inşası için mücadele edelim
19:22 Öğrenciler Sena Düzgün için yürüdü
19:08 İdare Mahkemesi'nden Ahmet Özer kararı
19:01 İsrail, Gazze'de ateşkesi kabul etti
18:57 Artemêt’te ‘Kadın Kent Bostanı’ açıldı
18:46 Temelli: Hasta tutsaklara ilişkin son kararı hakimlikler verecek
18:26 Kurtulmuş DEM Parti, CHP ve AKP'yi ziyaret edecek
18:22 Galatasaray Meydanı’na 30’uncu yıl resmi
17:37 Yargı Paketi 31 Mayıs'ta komisyonda görüşülecek
17:27 İstanbul Barosu Yönetim Kurulu üyesi Epözdemir hakkında tahliye kararı
17:15 Çiğdem Kılıçgün Uçar: Bu sistemin kaderini kadınlar belirleyecek
16:32 Sonuç bildirgesi açıklandı: Kadın Parlamenterler Ağı kurulacak
16:18 CHP'liler hakkında 15 yıl hapis cezası istemi
15:59 Mersin Belediyesi Meclis üyesi ilk duruşmada tahliye edildi
15:38 10’uncu Yargı Paketi Meclis’e sunuldu
15:27 Gezi eylemlerinde katledilenler anıldı
15:23 Yüksek Öztürk 30 yılın ardından tahliye oldu
14:47 Hamit Geylani için Ankara'da anma etkinliği
14:44 Adliye önünde eylem: 'Kuyu tipi' cezaevleri kapatılsın
14:21 Barış Annesi Zekiye Ayhan toprağa verildi
13:52 İpek Er davası sonrası açıklama: Üzerinin örtülmesine izin vermeyeceğiz
13:35 Erdoğan’dan 'adaylık' sorusuna yanıt: Millete kulak vereceğiz
13:20 Gazetecilerin Youtube hesaplarına erişim engeli
13:12 İstanbul Barosu yöneticileri duruşmaya katılmadı
13:08 ‘Let’s go Kürdistan’ davasında tahliye
13:03 İzmir'de 23 bin belediye işçisi grevde
12:54 2 kadının katili Çakmakçı sınırda yakalandı
12:36 Duruşmaya katılmayan Musa Orhan’ın tutuklanması talebine ret
12:20 Gazeteci Örüç ilk duruşmada tahliye edildi
11:39 KNK'nin sonuç bildirgesinde 'süreç' vurgusu
11:24 İpek Er'in ailesi Musa Orhan'ın tehditlerini anlattı: Arkamda devlet var!
11:14 Dış ticaret açığı büyüyor
11:13 Kalkan: Kürtlerin de güven sorunu var, süreç tek taraflı adımlarla yürümez
10:54 Îlham Ehmed: Yeni Suriye herkesi kapsamalı
10:26 Hasta tutsak Nebioğlu'nu ziyaret eden Tanhan: Derhal tahliye edilmeli
10:17 Gazeteci Yelda Çiçek beraat etti
10:16 Kürt Kadın Parlamenterler Konferansı ikinci gününde
10:11 Musa Orhan'ın duruşması başladı
09:53 2 gazeteciye dava
09:50 Halk koruyor avcılar katlediyor
09:32 Dêrsim'de ev baskınları
09:15 SOLDEP Başkanı: Barış ve demokrasi iktidarın insafına bırakılamaz
09:13 Laleler Mûş Ovası’nı süsledi
09:08 Kürtçe Kitap Günleri sürüyor: Her yerde yapılmalı
09:06 'Kadınlar sürecin her aşamasında olmalı'
09:04 Narin Güran davasında yarın karar bekleniyor
09:01 'Kaytan ideolojik ve politik anlamda bir deryaydı'
09:01 Abdullah Öcalan: 1921 Anayasası esas alınabilir
09:00 29 MAYIS 2025 GÜNDEMİ
08:42 İzBB'de 23 bin işçi greve çıktı
28/05/2025
23:59 Öğrenciler KYK yurdundaki su kesintisini protesto etti
23:26 Akdeniz’de Kürt Dil Bayramı şenliği
23:19 Colemêrg’te bir çocuk intihar girişiminde bulundu
22:03 Cizîr’deki festival sürüyor
21:48 Şam iktidarıyla esir ve tutuklu takası durduruldu
20:59 Muhalefet partilerine çağrı: Katliam yasasına karşı durun
20:51 Kadınlar, ‘Özgür Kadın ile Demokratik Topluma’ atölyelerinde buluştu
20:29 Mêrdîn’de şüpheli çocuk ölümü
20:04 AKP- DEM Parti görüşmesinin detayları
19:12 KHK eyleminde atılması gereken adımlar sıralandı
19:08 'Emeklilere seyyanen zam verilmesi şart'
19:03 10 yaşındaki çocuk 5 gündür kayıp
19:00 AKP’li Güler infaz kanunu için tarih verdi
18:57 Kürtçe Kitap Günleri ikinci gününde
18:43 Kürt Kadın Parlamenterler Konferansı’nın ilk günü sona erdi
18:39 TFF, Elazığspor’un 3-0 hükmen yenilgisine karar verdi
18:36 İzmir'de ormanlık alanda yangın
18:34 Tecavüz faili ATK raporuna rağmen tutuklanmadı
18:08 Îdir’da 2 kadın katledildi
18:05 Esendere Gümrük Kapısı geçişlere kapatıldı
18:02 Barış Annesi Zekiye Ayhan yaşamını yitirdi
17:58 İstanbul Barosu duruşmasına yarın devam edilecek
17:46 DEM Parti’den AKP görüşmesi sonrası açıklama
17:29 DEM Parti ile AKP görüşmesi sonrası açıklama
17:15 Kürdistan Parlamentosu: Kadınlar hayatlarını özgürlük için feda etti
16:58 Wan’da Sırrı Süreyya Önder Futbol Turnuvası
16:50 HDK soruşturmasında yargılanan 8 kişi hakkında tahliye
16:49 İş cinayetinin yaşandığı madenin kapatılmasını istediler
16:35 Hamit Geylani için Ankara'da taziye kuruldu
16:32 Kadınlardan Tuğba Yaman’ın taziyesine ziyaret
16:22 23 kadın hakkında açılan soruşturmada takipsizlik kararı
16:02 'Roboskî Katliamı süreç için bir samimiyet testi'
16:01 Kadın parlamenterlerden ortak vurgu: Birlik sürecin temel harcıdır
15:59 Emeklilerden bayram ikramiyesi çağrısı
15:57 Balıkesir’de Şap hastalığı: 15 mahalle karantinaya alındı
15:23 'Şakran Cezaevi'ndeki ihlalleri sonlandırın' çağrısı
15:21 Adana'da 'Hasta mahpuslara özgürlük' eylemi
15:19 Abdullah Öcalan’ın çağrısına filozoflardan destek
15:06 DEM Parti-AKP görüşmesi başladı
14:48 Erdîş’te Barış Anneleri Derneği açıldı
14:35 Semra Güzel’den konferansa mesaj
14:14 KESK’ten giyim yardımı kesintisine tepki
14:13 Bahçeli ile görüşen Kurtulmuş: Bundan sonra görev Meclis'e düşüyor
13:59 Filistin'e yönelik saldırılar protesto edildi
13:56 Miğdat Erkek’in ailesi İHD’ye başvurdu
13:29 AKP, Meclis Grup Başkanvekilleri seçimini tamamladı
13:21 ‘Kürt Kadın Parlamenterler Konferansı’: Öcalan’ın mesajını esas alıyoruz
13:02 Wan’da muhtarlar buluşması
12:12 İş insanlarından 'süreç' açıklaması: Kalıcı barış için katkı sunmaya hazırız
11:57 Uzman çavuşun aracıyla çarptığı kadın yaşamını yitirdi
11:42 Perşembe Yaylası'nda otel ihalesi
11:12 Siyasetçi Hamit Geylani yaşamını yitirdi
10:47 Leyla Güven'den konferansa mesaj: Yeni bir yaşamın öncüsü olalım
10:26 DEM Parti: Yerel Yönetimler Özerklik Şartı tanınsın
10:20 Amed’de ‘Kürt Kadın Parlamenterler Konferansı’: Ulusal birlik mutlaka sağlanacak
10:15 Kadınlardan Erdoğan'a ‘Aile Yılı’ tepkisi
10:13 İpek Er davası için çağrı
09:52 CPJ: 173’ü Filistinli 181 gazeteci katledildi
09:52 16 gündür 'insanca ücret' talebiyle direnişteler
09:50 Borsa İstanbul'da manipülasyon operasyonu
09:37 Dumlu 2 Nolu Cezaevi’nde hak ihlallerinde artış
09:31 1921 Anayasası ve barış tartışmaları
09:28 Tecavüzde cezasızlık gerçeği: Kadın yaşamıyla sorgulandı, fail serbest
09:23 Boşaltılan köylere dönüş beklentisi: Yasal zemin hazırlanmalı
09:22 GABB Eşbaşkanı: Demokratik toplum için meclisler komünlere dönüşmeli
09:19 Fatma Bostan Ünsal: Yeni toplumsal sözleşme için anayasa değişmeli
09:12 Alevi dernekleri: Süreçte sorumluluk almaya hazırız
09:11 Temel davasında beraat kararı bozuldu: İlk duruşma 30 Mayıs'ta
09:09 Dilbilimci Farqînî: Herkes anadilinde eğitim alırsa kardeşlikten bahsedilebilir
09:09 'Bağımsızlık' kararı sonrası Belucistan: Pakistan'ın baskısı arttı
09:00 28 MAYIS 2025 GÜNDEMİ
08:58 Kayyım atanan Papara için açıklama
08:30 Çok sayıda vali ve kaymakamın yeri değişti
27/05/2025
23:24 Mûş’ta binlerin katılımıyla halk konseri
23:15 Uçan Süpürge Kadın Filmleri Festivali başladı
23:10 11 il için ‘sarı’ meteorolojik uyarı
23:05 Çin'de kimya fabrikasında patlama
22:59 Özerk Yönetim danışmanı, Suriye dosyası sorumlusuyla Almanya’da görüştü
21:52 ‘Demokrasi, faili meçhul cinayetlerin aydınlatılmasıyla gelir’
21:43 Wan’da ‘Çîrokên Müzikal’ buluşması
21:32 Gözler DEM Parti-AKP görüşmesinde
21:24 Amed’de Kürtçe Kitap Günleri başladı
20:26 Sudan Sağlık Bakanlığı kolera salgınına karşı uyardı
20:20 Ege Denizi’nde 4.3 büyüklüğünde deprem
20:17 Özgür Özel, Ahmet Davutoğlu ile görüştü
20:09 DEM Parti - AKP görüşmesinde Yargı Paketi ile ilgili öne çıkanlar
19:31 AP ve DEM Parti heyeti Şengal’i ziyaret etti
19:24 AB'den 150 milyar euroluk ‘savunma’ planı
18:41 Vali korumasının çocuğa tecavüz ettiği ATK raporuyla kesinleşti
18:39 30 yıllın ardından tahliye edilen Altun’a kitlesel ziyaret
18:31 Uyuşturucuyla Mücadele Platformu'ndan bilgilendirme çalışması