Xoy ve Urmiye: Halk İran rejiminden çok çekti

img
HABER MERKEZİ - Dağların arasından kıvrılan yolu geride bırakıyor ve geniş bir ovada sonbaharın renklerine bürünmüş bağ, bahçe ve tarlaların arasında yaklaşık 500 bin nüfusa sahip Azeri ve Kürtlerin bir arada yaşadığı Xoy kentine oradan da Urmiye'ye gidiyorum.
 
Xoy-Razi Sınır Kapısı'ndan geçtikten sonra Xoy'a giden bir taksiye biniyorum. Takside ön koltukta oturan ve Van'da işyeri bulunan Tebrizli bir Azeri, ülkedeki karışıklıktan söz ediyor ve güvenlik açısından dikkat etmem gerektiği noktasında uyarıda bulunuyor. Daha önce iki defa İran'ı ziyaret ettiğimi söylediğimde, "Bu defa farklı. Çok dikkatli olmalısınız. Geçen günlerde ülkede bulunan turistlerin gözaltına alındığını duymamışsınızdır sanırım" diyor ve yolculuk boyunca hem İran'daki gelişmeleri hem de kendimi korumam için neler yapmam gerektiğini anlatıyor: "Kalabalık ortamlardan uzak durun. Fotoğraf makinanızı boynunuzda taşımayın. Özellikle devlet dairelerinin bulunduğu noktalardan uzak durun ve sakın fotoğraf ve video çekmeyin. Sivil polis sayısında ciddi artış var, o yüzden insanlarla fazla konuşmamaya özen gösterin, yabancı olduğunuzu anladıklarında başınıza neler gelebileceğini tahmin edemezsiniz. Özellikle akşamları dışarıda dolaşmayın."
 
'İNSANLAR MUTSUZ'
 
Bir taraftan uyarılarını dinliyorum diğer taraftan da halkın neyi talep ettiğini ve niçin iki aydır sokaklarda olduğunu tanıştığım ilk İranlıdan öğrenmek istiyorum. Ekonomik kriz, hayat pahalılığı, İran parasının kaybettiği değeri, artan baskıları, dünyada yıpranan İranlı imajını ve Gaşt-e İrşad'ın (Rehber Devriyeleri) kadınlara yönelik hakaretlerini anlatıyor ve ekliyor: "İnsanlar mutsuz. İnsanlar açlığı, yoksulluğu bir dereceye kadar bir kenara bırakabilirler ama söz konusu insanın onuru oldu mu ölümü pahasına bile olsa vazgeçemiyor. Nitekim bu eylemlerde tüm tarafları birleştiren nokta da bu oldu. Bir kadının (Jîna Emînî) güya İslami kurallara göre örtünmediği için darp edilmesi ve bunun sonucunda yaşamını yitirmesi bardağı taşıran damla oldu." Bana telefon numarasını veren Tebrizli vatandaş, ihtiyacım olması durumunda kendisini arayabileceğimi söylüyor ve bana şans diliyor.
 
 
DUVARLARDAKİ YAZILAMALAR HEMEN SİLİNİYOR!
 
Dağların arasından kıvrılan ve genişletme çalışmaları devam eden yolu geride bırakıyor ve geniş bir ovada sonbaharın renklerine bürünmüş bağ, bahçe ve tarlaların arasında yaklaşık 500 bin nüfusa sahip Xoy kentine giriyorum. Kürt ve Azeri halklarının birlikte yaşadığı bu kentin kalbinin attığı Darvazeh Sangi'nin yanı başındaki antik Xoy Çarşısı’nı ziyaret ediyorum. Pazar kalabalık ve hayat normal gibi görünüyor ama ayaküstü konuşmalarda, gündemin yavaş yavaş bütün kentlere yayılan eylemler olduğuna tanık oluyorum. Kenti dolaşırken siyah boyalarla duvarlara yazılmış ve daha sonra üzeri çizilmiş ya da henüz silinmeye fırsat bulunamamış birkaç "Jin Jiyan Azadî", "Zen, Zendegî, Azadî", "Jîna Emînî", "Merg ber Diktatör (Diktatöre Ölüm)" yazılaması dikkati çekiyor. İran'daki eylemler yaklaşık iki ayı geride bırakmasına rağmen Xoy kentinde ufak tefek bir kaç gösteri dışında eylem olmadığını öğreniyorum. 
 
 
Urmiye'ye giden taksilerin bulunduğu caddeye gelince bir fotoğraf çekmek istediğimde bir genç yanıma yaklaşarak, kentteki sessizlikten dem vururcasına "Bu ruhsuzların fotoğraflarını çekmekle zaman harcamayın" diyor. Salmas, Urmiye, havaalanı ve üniversiteyi gösteren tabelaların fotoğraflarını çektiğimi söylediğimde, "Onları çekmek, bu insanların fotoğrafını çekmekten daha kıymetli" diyor. Nedenini sormak istiyorum ama taksideyken yapılan uyarıları düşünüyor ve gülümsemekle yetiniyorum. 
 
HAYAT PAHALLILIĞI HEMEN GÖZE ÇARPIYOR
 
İran'da kentler arası yolculuklarda dilerseniz taksiyi tek başınıza kiralayabilirsiniz ya da zamanınız varsa dört yolcunun tamamlanmasını beklersiniz. Ben de iki yolcu bekleyen bir taksinin üçüncü yolcusu oluyorum ve dördüncü yolcu tamamlandığında hareket ediyoruz. Yaklaşık 130 kilometrelik yolculuk boyunca diğer üç yolcunun ailevi meseleleri dışında neredeyse başka bir mesele konuşulmuyor. Genç şoför Urmiye şehir merkezinde bizi indiriyor ve ben şehrin en kalabalık caddelerini arşınlıyorum. 
 
Velayeti Faqih Meydanı'na geliyorum. Tarihi Urmiye pazarının da bulunduğu ve Montezeri, Taleqani, 17 Şahrivar ve İmam caddelerinin kesiştiği bu nokta çok hareketli. Seyyar satıcılar, esnaf telaşla bir şeyler satmaya çalışıyor. Ancak halk düşen alım gücü ve hayat pahalılığı nedeniyle zorunlu ihtiyaçları olmadığı müddetçe elini cebine atamamaktan yakınıyor. Caddeleri dolaşırken başı açık öğrenciler ve kadınlar sadece benim dikkatimi çekmiyor. Dükkanlarının önünde oturan ya da ayaküstü sohbet eden kimi esnaf da gülümseyerek bu "cesur" öğrencileri ve kadınları izliyor. Tabi başını çevirip sinirli bakanlar da yok değil. 
 
 
'HALK YÖNETİCİLERDEN ÇOK ÇEKTİ'
 
Görüştüğüm bir devlet memuru, rejimin uygulamalarından şikayet ediyor ve ekliyor: "Yeraltı ve yer üstü kaynakları bakımından dünyanın sayılı zengin ülkeleri arasında yer alan ülkemizde halkın tamamı yoksulluktan kırılıyor. Ekonomik krizin yanı sıra Molla rejiminin hayatı yaşanılmaz kılan politikaları nedeniyle toplum bizar düşmüş durumda. Bakın hemen ileride Danişgede Caddesi var. Urmiye'nin zenginlerinin yaşadığı bölge. Urmiye gibi yaklaşık bir milyon nüfuslu bu kentin sadece bir caddesi durumu iyi olanlardan oluşuyor. Kentin geriye kalan neredeyse yüzde 95'i ise yoksul. Geniş bir ovaya sahip, bereketli toprakları olan, üzüm ve elma bağlarıyla etrafı sarılı bir şehir düşünün ki insanlar evlerine ekmek götürmekte zorlanıyor. Bu halk kafası hayatlarını dizayn etmekten başka bir işe çalışamayan yöneticilerden çok çekti ve hala çekiyor. Ve bunların bir an önce gitmesini istiyor." 
 
URMİYE'DE EYLEMLER NEDEN AZ?
 
Kendisi de Azeri olan ve Urmiye'de Azeri ile Kürtlerin bir arada yaşadığını, her iki halkın da birbirlerinin dilini bildiğini ve hoşgörü içerisinde yaşadığını söyleyen devlet memuruna son iki aydır süren eylemleri soruyorum. Batı Azerbaycan Eyaleti'nin yönetim merkezi olmasına ve birçok üniversitesi bulunmasına rağmen Kürdistan eyaletindeki kadar aktif eylemlerin gelişmediğine işaret eden memur, "Küçük çaplı birkaç eylem oldu. Ancak burası yönetim merkezi olduğu için silahlı ve silahsız rejim güçlerinin yoğun olduğu bir kent. Baskı çok fazla ve her meydanda, caddede sürekli devriye gezen polisler, motorlu ekipler var. Yine ev baskınlarıyla gözaltına alınanlar, tutuklananlar çok oluyor. Buna rağmen son günlerde özellikle akşamları sokağa çıkanların olduğunu biliyoruz, duyuyoruz" diyor.   
 
DÖVİZ DE TELEFON HATTI DA SORUN 
 
Caddeleri dolaşınca devlet memurunun dediği gibi uzun namlulu silahlarla motorize ekiplerinin ve polislerin caddelerdeki mevcudiyeti dikkatimi çekiyor. Tümen alabilmek için girdiğim dört döviz bürosundan da "Tümen yok" yanıtını alıyorum. Nedenini sorduğumda bir doların neredeyse 35 bin tümeni bulduğunu ve kurdaki değişim nedeniyle sarrafların satış yapmadığını öğreniyorum. Yanımdaki doları bozduramadan önceki gezilerimden kalan tümeni idareli kullanmak istiyorum ve bir telefon hattı satın almak için Post Bank'ın yolunu tutuyorum. İran'da telefon hatları resmi olan Post Banklarda satılıyor. Her biri farklı caddelerde bulunan dört Post Bank'tan da elim boş çıkıyorum. Telefon hattı almak istediğimi söylediğimde kimliğimi isteyen görevlilere pasaportumu uzatıyorum. Pasaportu gördükleri gibi "Hat bitti" ya da "Hat veremiyoruz" yanıtını alıyorum. Nedenini sorduğumda da herhangi bir yanıt alamıyorum. 
 
Seyahatimin üçüncü günü kaldığım otelin lobisinden bir çalışanın refakatinde son bir defa telefon hattı almak için şansımı zorluyorum. Gittiğim Post Bank'ta otel görevlisi tanındığı için ret yanıtını almadım. Görevli pasaportumu alıp işlemleri girdikten sonra bilgisayar ekranındaki bir uyarı üzerine işlemime devam edemediğini ve hat veremeyeceğini söyleyince, telefon hattı alma umudumu tamamen yitiriyorum. 
 
GÖZALTINA ALINANLAR URMİYE'YE GETİRİLİYOR
 
Oradan ayrılıp sokakları dolaşıyorum. Tıpkı Xoy'da olduğu gibi burada da duvarlarda benzer sloganlar yazılmış, görüşmek istediğim kaynaklarıma da ulaşamayınca soluğu kentin ve hatta İran'ın en büyük Doğal Tarih Müzesi'nde ardından da Urmiye Müzesi'nde alıyorum. 
 
Batı Azerbaycan Eyaleti'nin yönetim merkezi olduğu için Bokan, Mahabad, Salmas, Piranşar, Serdeşt gibi kentlerde gözaltına alınanların getirilip sorgulandığı Urmiye'deki gezimin ardından Rojhilat'taki eylemlerin önemli merkezlerinden biri olan ve şu ana kadar ondan fazla kişinin yaşamını yitirdiği Mahabad'a doğru yola çıkıyorum. 
 
Yazı Dizisi -1 Rojhilat ve İran'dayım...
 
 
Yarın: Mahabad'da halk geri adım atmıyor
 
MA / Abdurrahman Gök

Diğer başlıklar

10/09/2025
23:26 39 Filistinli katledildi
23:01 Zelenski: Avrupa üzerinde etkili bir hava kalkanı oluşturmalıyız
21:08 Çiğdem Doğu: Önder Apo baş müzakerecidir, eşit koşullarda olması gerekir
19:53 CHP, 14 Eylül'de Ankara'da miting düzenleyecek
19:48 Kayyımın işten çıkardığı işçiler: Dönene kadar alanlarda olacağız
19:17 Qoser’de anadil yürüyüşüne valilik yasağı
18:56 Tecavüz faili vali korumasına tutuklama da yok ihraç da!
18:18 Çelik'e 32 yılın ardından kitlesel karşılama
18:12 30 yıl sonra tahliye edilen Siraç: Mücadeleye devam edeceğiz
18:08 İsrail, Yemen'e saldırdı: 9 ölü
18:00 YJA Starlı üç kadın anıldı: Onların çizgisi yol gösteriyor
17:18 ESP Eş Genel Başkanı Deniz Aktaş hakkında tahliye ve ev hapsi
16:33 Türkiye Komünistlerinin Platformu ilan edildi
15:59 'Sahte diploma çetesi' davasının ilk duruşması 12 Eylül'de
15:44 DEM Parti Eş Genel Başkanları, Özel'i ziyaret edecek
15:43 TJA’dan Emine Erciyes için anma
14:38 İstanbul Barosu davası ertelendi, tüm talepler reddedildi
14:35 Suriye’deki 'Öcalan ile görüşmek istiyorum' kampanyası tamamlandı
14:28 Reqa’da ‘güvenlik’ operasyonu başlatıldı
14:19 'Abdullah Öcalan'a özgürlük' yürüyüşü başladı
14:16 32 yıl sonra tahliye edildi
14:00 Kürtçe şarkı yazımına ceza AYM'den döndü
13:57 İktidara 'kuyu tipi' çağrısı: Tutsakların yaşamı kritik eşikte, talepler karşılanmalı
13:36 Ayşe Gökkan için uluslararası çağrı
13:29 İskoçyalı Sendikalar Konseyi’den AK’ye ‘umut hakkı’ mektubu
13:13 Ursula von der Leyen’den İsrail'le ticareti askıya almayı önerisi
12:23 AK’ye ‘umut hakkı’ mektubu: Kararlı adımlar atılmalı
12:15 CHP kurultayı davasında 'görevsizlik' başvurusuna ret
12:08 Zırhlı araçla katledilen Can davasında mütalaa kararı
11:57 Fransa'da Macron'a karşı 'her şeyi durdurma' eylemleri başladı
11:56 İSİG Ağustos raporu: En az 194 iş cinayeti
10:50 Nepal'de protestolar sürüyor, ordu başkent sokaklarında
10:45 Beykoz Belediyesi'nde 2 istifa daha
10:17 Gazze’de 24 saatte 83 kişi katledildi
10:15 Besta'ya yürüyen ekolojistler: Örgütlü bir mücadeleyle kazanabiliriz
09:56 Antalya Büyükşehir Belediyesi'ne operasyon: 17 gözaltı
09:55 Polonya, hava sahasına giren Rus İHA'larını düşürdü
09:53 Besta'dan notlar: 35 yıllık özlem ve öfkeyle nöbet
09:25 Besta’da nöbet sona erdi: Doğa özgür olana kadar direniş sürecek
09:11 Wan'da eğitim yılı bin 900 öğretmen açığıyla başladı
09:09 ARÎ-DER'den başvuru çağrısı: Gelin Kürtçemizi birlikte geliştirelim
09:08 Tuğçe Tatari: Ötekileştiren dile karşı barış dilini ve gazeteciliğini inşa etmeliyiz
09:04 Ombudsmanlık ret ettiği talebi bakanlığa tavsiye etti
09:04 Hukukçu Kanar: Gerekçe kalmadı, 'umut hakkı' için adım atılmalı
09:02 Nazmi Gür: Kardeşleşmek kardeşlik hukukuyla mümkündür
09:00 Gilî Dağ'a yıl içinde 30 bin kişi tırmandı
09:00 10 EYLÜL 2025 GÜNDEMİ
08:23 Korucuların kestiği ağaçları yerlerine yuvarladılar
07:50 Besta’da doğa talanına karşı gece boyunca direniş
09/09/2025
22:28 Norveç’te iki Kürt vekil yeniden mecliste
21:38 Macron, Sébastien Lecornu'yu Fransa'nın yeni başbakanı olarak atadı
20:49 Kudüs saldırısını Kassam Tugayları üstlendi
20:43 Besta’da özgürlük kürsüsü: Bu toprakların sahibi bizleriz
19:50 İzmir'de kayyım protestosu
19:03 Kayyımın işten çıkardığı işçiler 41 gündür direnişte
18:33 Wan’da anadilde eğitim talepli çalışma
17:46 DEDAŞ, çiftçinin trafosuna el koydu
17:43 İstanbul Barosu davası yarın devam edecek
17:36 Besta’da nöbet başladı
17:33 Çocuk kaçırma girişimi ve kadına yönelik tacizin yaşandığı mahallede yürüyüş
17:01 İsrail, Doha'da Hamas liderlerini hedef aldı
16:50 Ayşe İnceyol davasında tanıklar dinlendi
16:44 İran’da 8 günde 92 kişi idam edildi
15:54 İstanbul, Adana ve Hatay’da ev baskınları: 6 gözaltı
15:53 Kırşehir’de saat başı koğuşlara baskın
15:52 İmralı Heyeti'nde hangi partilerden temsilciler olacak?
15:26 Yılmaz Güney'in ölümünün üzerinden 41 yıl geçti
15:23 Tülay Hatimoğulları: Her yerde doğamız için direnmeye devam edeceğiz
15:19 Nepal Başbakanı Sharma Oli istifa etti
14:47 Özel: Asla teslim olmayacağız
14:20 13 sendika ve örgütten 'umut hakkı' çağrısı
13:51 HDP'ye saldırı davası: 'Silahlı tehdit' suçundan beraat
13:45 Şirnex’te doğa talanına karşı eylem: Barışı Cudi, Gabar ve Besta’da başlatın
13:36 EUTCC'den Bakanlar Komitesi'ne 'umut hakkı' için harekete geçme çağrısı
13:19 Ege Bölgesi'nde kadınlara yönelik en az 233 ihlal
13:15 30 yılın ardından tahliye edildi
13:11 Gabar’da bir kişi ölü bulundu
12:16 Sinema dünyasından İsrailli kurumlara boykot
12:04 Emniyete 30 kişilik liste veren Tekin Sarıyer’de
11:36 DEM Parti heyeti İmralı'ya gidecek
11:34 CHP önünde kayyım tepkisi: Kabul etmiyoruz
11:32 Prof. Wallis: Öcalan anti-kapitalist hareketler için ilham verici
11:28 Tekin’den il binası açıklaması: Sarıyer’e gideceğim
11:23 Özel'den 'Öcalan' sorusuna yanıt: Komisyon tartışır
11:07 DEM Parti Sözcüsü: Öcalan 'komisyona aktaracağım önemli şeyler var' dedi
11:03 Nepal’de yasak ve yolsuzluklara karşı protesto sürüyor
10:42 İstanbul Barosu davası bugün: Yöneticiler 1 saat kapıda bekletildi
10:41 Yerlerine kayyım atanan meclis üyelerinden ikinci toplantı
10:23 İsrail’den Gazze'ye yeni saldırı tehdidi
09:58 Gabar’da ağaç kesimi sürüyor
09:53 Mexmûr’da ambargo: İşçiler 15 gündür gözaltında
09:47 Okulların açılmasıyla İstanbul'da trafik arttı
09:41 Gürsel Tekin'den 'mal varlığı' açıklaması
09:36 Amed'de yandaşa özel ihale
09:13 Cezaevi idaresi bir buçuk yıldır kitapta Abdullah Öcalan'a atıf arıyor
09:10 İpekyüz: RTÜK barış odaklı bir yayıncılığı teşvik etmeli
09:07 5 kez tahliyesi ertelendi, 33 yıl tutsak kaldı: 'Nasıl başaracağız'a odaklanmalıyız
09:02 Komisyon meslek odaları, sendika ve sivil toplum örgütlerini dinleyecek
09:00 Barış tartışılırken Mûş'ta cezaevi yapılacak
09:00 09 EYLÜL 2025 GÜNDEMİ
07:31 Yurt dışı çıkış harcına zam
08/09/2025
23:59 CHP'ye kayyım protestolarında 24 sanal medya kullanıcısına soruşturma
23:30 Polis, Gazeteci Fatoş Erdoğan'ı plastik mermiyle yaraladı
22:54 Hezex’te yangın söndürüldü
22:36 SOHR: İsrail, Suriye'ye 95 kez saldırdı
20:42 Fransa’da hükümet bir kez daha düştü
20:29 Erdoğan CHP'yi hedef aldı
20:17 Kayyımın işten çıkardığı işçilerin çocukları da eylemde
20:10 Devrimci Parti: 'Kuyu tipi' hapishanelerine karşı birleşelim
19:40 CHP'ye atanan kayyım protesto edildi: Darbeye hayır
19:32 Çatışmalarda yaşamını yitirenler için Amed ve Wan'da anma
19:12 Şirnex, Besta yürüyüşüne hazır
19:10 DEM Parti heyetinden CHP'ye dayanışma ziyareti
18:15 Bugün milyonlarca çocuk anadilinde okula başlayamadı: İnsanlık suçudur
17:47 CHP İstanbul İl Başkanlığı'nda 10 gözaltı
16:57 CHP İstanbul il binasını kapatma kararı aldı
15:58 Mahkemeden ‘av ihalesi’ için yürütmeyi durdurma kararı
15:48 Akademisyen Gülsunar ile Ebru Uzun Oruç gözaltına alındı
15:42 Nisêbîn’de Demir ve Tutal için taziye ziyareti
15:29 CHP ablukasında son durum: Abluka da direnme de sürüyor
15:01 KNK'den AK'ye çağrı: 'Umut hakkı’nı karara bağla
14:51 CHP'den İstanbul için olağanüstü kongre başvurusu
14:42 Federe Kürdistan’da 8 ayda 21 kadın katledildi
14:00 Kayyım Tekin polis zoruyla parti binasına girdi
13:46 Sabriye Duman’ın taziyesine kitlesel ziyaret
13:45 Şemzînan’da orman yangını sürüyor
13:44 Tekin 'göreve başlamasının sağlanması için' mahkemeye başvurdu
13:38 Kayyım Tekin CHP binası önüne geldi
13:35 Özgür Çelik: Bu hukuksuz kuşatmadan vazgeçilmeli
13:06 Meslek örgütleri gazeteci Karabay’ın tahliyesini istedi
12:49 Özel: Türkiye'de çok partili siyaset tehlike altında
12:48 Yenişehir'de 'Kültür ve Sanat Günleri' düzenlenecek
12:38 Orta Vadeli Program tahmini yine tutmadı: 11 puan saptı
12:24 PENa Kurd yeni yönetimini belirledi
12:24 DEM Parti: Milyonlarca çocuk anadil eğitim hakkından mahrum
12:20 CHP önündeki partililere gazlı saldırı: En az 10 gözaltı
12:15 Kudüs'te otobüse saldırı: 4 ölü
12:14 Muaviye’nin ipi
10:50 Kabine Erdoğan başkanlığında toplanacak
10:49 Erciyes’ten Kürdistan’a halkların kardeşliğinin amansız takipçisi oldu
10:35 DEM Parti MYK'si toplandı
10:34 İzmir'de karakola saldırı
10:02 Türkiye’nin Suriye planı ne?
09:59 Emine Erciyes’in yaşamını yitirdiği açıklandı
09:41 Amed’de bağımlılığa karşı mücadele: Herkesin üzerine sorumluluk düşüyor
09:32 Toprak evin damı çöktü: 2 çocuk öldü, anne ağır yaralı
09:21 CHP önündeki abluka da bekleyiş de sürüyor
09:08 Besta eylemine çağrı: Birlikte doğa talanını durduralım
09:04 Tedavi edilmeyen tutsak tekerlikli sandalyeye mahkum edildi
09:03 Musa Anter Gazetecilik Ödülleri için başvuru çağrısı