ÎZMİR - Sevda Unal, ji ber ku li dijî zilamê ew tacîz kirî û gef lê xwaribû parastina cewherî kir, tê darizandin. Unal destnîşan kir ku tekane rêya têkoşîna li dijî pergala mêrsalar a ku parastina cewherî wek “sûc” nîşan dide, têkoşîn û rêxistinbûn e.

 

Li welatên ku cûreyên tundiya li dijî jinê herî zêde tê jiyîn yek jî Tirkiye ye û parastina cewherî ya li dijî tundiya zilam tê kirin jî bi zanebûn wek “sûc” tê îlankirin. Ji ber ku jin xwedî li jiyanên xwe derdikevin, bi salan cezayên hefsê tên cezakirin. Herî dawî endama Piştevaniya Binevşî (Mor Dayanışma) Sevda Unal di sala 2018’an de ji ber li dijî zilamê ku wê tacîz kiribû parastina cewherî kiribû di 1’ê sibatê de hate girtin. Giliya der barê faîlê tacîzê ji Serdozgeriya Komarê ya Kocaeliyê re hatiye kirin jî bi biryara “neşopandinê” encam bû. 

 

Piştî îtîraza parêzaran Unal di 12’ê sibatê bi şertê kontrola edlî hate berdan. Unal derbarê sekna parastina cewherî ya dadgeriyê de pirsên me bersivandin. 

 

Me Sevda Unal ji ber parastina cewherî kir û hate girtin nas kir. Di serî de hûn dikarin hinekê behsa xwe bikin? 

 

Ez di 17’ê sibata 1997’an de li navçeya Salîhlî ya Manîsayê ji dayîk bûm. Dayika min Ayşe Gul di 16 saliya xwe de bi darê zorê hatibû zewicandin. Ez bi xwîşkên xwe Sahra û Naz re li bajêr mezin bûm. Wekî bi milyonan jinan, di serî de rastî tundiya bav pişre rastî tundiya zilamên din hatim. Dixwazim bêjin ku min ji ber vê tundiyê sê ameliyat derbas kirin, çar platîn û kelemçeyeke mekanîk xistin pişta min. Dema ku hûn wek zarok her roj rastiyê tundiyê tên xwezayî dibêjin ku ‘hevalên me her roj vê tundiyê najîn, ji ber wê ev ne normal e, divê ez xwe biparêzim.’ Di wî temenî de ewilî li hember tundiya bavê xwe sekinîm. Baş tê bîra min dema ku bavê me mir em piçekê rehet bûn û me got ‘em jê xelas bûn’. Ez wek 4 jin ji tundiya zilaman a ku dê di têkoşîna jiyanê de restî me were bêagahî bûm. Ji ber rewşa aborî di 14 saliya xwe de wek ‘karkereke zarok’ ketim nav tundiya kar. Wek zarok rastî tundiyên cuda, şert û mercên xebatê yên giran, neheqiyên cur bi cur hatim. Ser ve jî ji bo sê qirûşan bêyî ku ewlehiya canê xebitin.  

 

Ez di beşe Wênekêşî û Kameravaniyê ya Beşa Arkeolojiyê ya Zanîngeha Nehê Îlonê de xwendekar im. Di heman demê de endama Komeleya Jinan a Piştevaniya Binevşî me. Ev çar sal in ku di komeleyê de bi jinan re têm cem hev û di taxan de xebatan didim meşandin. Li aliyekê fluta li rex didim û dixwazim xwe di qada muzîkê de pêş bixim. Ji mûzîkê hez dikim, kêfa min gelek ji kedkarî û guhdarkirina muzîkê tê.

 

 

Sedema xweparastina we ya bûye hinceta darizandina we çawa çêbû, wê rojê çi hate jiyîn? 

 

Bûyer di sala 2018’an de di betlaneya havînê de, dema ez ji bo dîtina hevalên xwe çûme Îzmîtê hate jiyîn. Dema ku nîvê şevê me xwest em biçim malê, ewilî bi devkî, piştre jî bi fîzîkî ez rastî tacîzê hatim. Komeke zilaman a ji 7-8 kesan pêk dihat û li gorî min hişbirê kişandibûn me bi devkî tacîz kirin. Dema ku me qêr kir û alîkarî xwest, dîn bûn û bi gefa kuştinê bi ser min de hatin. Hevaleke min girtibûn û li erdê didan ber pêhnan. Wê kêliyê zilamê bi gefa kuştinê bi ser min de dihat û min ji çavên wî zanî ku di bin bandora hişbirê de ye, çêr kirin û gefa tecawizê li min xwar. Di wê kêliyê de girtina perçeke cama li cem min, û avêtina zilamê bi ser min de dihat, şansê min ê dawî bû. Îro jî ez şikirdar im ku ew perçeyê camê li wê derê bû. Piştre min zanî ku sabikaya vî zilamî ya ji ber darê zorê girtina jinekê jî hebû. Zilameke gir bû, wek çavtarî bi ser min de dihat. Perçeyê camê yê min bi ser zilamî de avêtibû çû çaveke wî de û bû sedema windakirina dîtina wî, li ser rûyê wî jî şopa birînê derket. Di wê kêliyê de tenê tişta ku tê hişê we xwe û canê xwe parastin e. Tam ji ber vê sedemê divê xweparastin neyê cezakirin.  

 

Giliya we ya derbarê zilamê ku vê xofê li we daye jiyîn bi ‘neşopandinê’ ve encam bû lê belê hûn ji ber parastina cewherî hatin cezakirin. Derbarê vê mijarê de de hûn dixwazin çi bibêjin? 

 

Derbarê tacîza ku rast hatime min gilî kir lê belê dewlata mêr derbarê giliya min de biryara ‘neşopandinê’ da. Îtîrazên me nehatin qebûlkirin û derbarê tacizkar de doz jî nehate vekirin. Li şûna wî ceza li min birîn û ez hatim girtin. Ji ber ameliyata dawî ya şaş hatibû kirin ez astengdar bûm û ev rewşa min di pêvajoya înfaza min de berçav nehate girtin. Di asta herî jor de ceza li min hate birîn û bi daxistinan ev ceza daket 5 sal û 7 meh û 15 rojan. Dadgeha Bilind jî vê yêkê erê kir. Parêzerê min berî ku teslîm bibim ji min re gotibû ku tu dê karibîm 2 sal û 8 mehên cezayê xwe di saziya xwe de temam bikim û ez bi qebûlkirina vê yekê ketin girtîgehê. Dozgerê dawî dosyeya min nirxand û bi vê yekê ez niha dikarin bersiva pirsên we didim. Lê belê dîsa jî divê ev yek neyê jibîrkirin ku, ez ne bi beraetê, bi şertê kontrola edlî hatim berdan. Hem biryar hem jî ragirtina min a 11 rojan bêhiqûqî ne. Bila dewleta zilam zanibe ku ez ê heya dawiyê şopdarê doza xwe bim. ‘Edaleta dereng tê ne edalet e’, sûcê min nîn e, sûcê me nîn e. Ez weke jineke parastina cewherî kiriye dixwazim vê yekê bi ser navê we hemûyan bêjim; dixwazim ku em zirarê bibînin. Dixwazim dema em rastî tundiyê, tecîzê, tecawizê tên bêdeng bibin. Dixwazin em bêjin ku ‘Zilam e, dike’. Lê belê divê bê zanîn ku zilam nikarin bikin, jin dê bêdeng nebin, dê neyên bêdengkirin. 

 

Dema em bingeha pirsgirêkê dinêrin dibînin ku sedem serweriya bîrdoziyên desthilatdar ên mêr in. Divê were dîtin ku heya pergala heyî ji holê ranebe, bi tenê cezayên pêşîlêrtina, tundiya zilam ji holê ranebe. 

 

Berî niha jî cezayên muebetê yên hefsê dan jinan neçar mene ku parastina xwe bikin. Herwiha ji ber van cezayan hinek terka welat kirin. Gelo ev helwesta dadgeriyê ji bo pêşîlêgirina parastina cewherî ye? Hûn çi difikirin? 

 

Jixwe wekî ‘dixwazin pêşî lê bigirin’ digirim dest. Dixwazim mijara ku min gava din vekiriye kûrtir bikim. Dadgerî bi temamî zilamtiyê xistiye navenda xwe û gelek mînakên darizandina wiha jî hene. Jin li malê, li cihê kar ji hêla kesên herî nêz û ji hêla kesên ku qet nas nakin ve rastî tundiyê tên û ji ber parastina cewherî kirine, di asta herî jor de ceza li wan hatin birîn. Li gorî min divê dadgerî her tundiya li dijî jinê tê kirin ceza bike. Dema em bingeha pirsgirêkê dinêrin, pirsgirêka sereke serweriya bîrdoziyên desthilatdar ên mêr in. Divê baş were dîtin ku heya pergala desthilatdar a mêr ranebe, bi cezakirinên pêşîlêgirtinê, tundiya li dijî jinê dê ji holê ranebe. Heya ku sedemên pirsgirêkan ji holê neyên rakirin, çareserkirina pirsgirêkên ji ber vê nêrîneke kêm e. Ev yek dîtina rastiya bingehîn asteng dike. Herwiha divê em bibînin ku di vê cîhanê de pergalên bingeha xwe ji kûrahiya dîrokê digirin, pergala kapîtalîzmê ya riziyayî û bingeheke xwe ya herî xurt ji jinan di malê de weke kedkareke bêpere dixebitîne de digire. Bi vî awayî çend kesên dewlemendiya xwe zêdetir kirin.

 

Parastina cewherî li dijî tundiyê rêbazeke girîng a têkoşînê ye û ev yek weke êrişa fizîkî tên destgirtin û ji civakê re weke ‘sûc’ tê nişandan. Em wek jineke ku parastina cewherî kiriye dixwazin ji we guhdar bikin; parastina cewherî çi ye, ji bo jinan çima di asta jiyanî de girîng e? 

 

Di Komeleya Jinan a Piştevaniya Binevşî ya ez endama wê me de, di qada parastina cewherî de pisporên “hunerên parastinê” dersan didin. Di kêliya êrişê de fikrên amûrên xwe parastinê, tên firehkirin, em ji bo bêbandorkirina êrişkaran hînî her cure teknîkan dibin. Bi ser navê ‘tundî û cureyên wê’ komxebatên parastina cewherî tên li dar xistin. Em bi rêhevalên xwe yên derûnînas re hevdîtinan pêk tînin. Wek derûnî ev yek têkoşeriya me xurt dike û em li dijî tundiyê, berteknîşandanê hîn dibin û ser mijarê bi hev re nîqaş dikin. Ne tirsnak e, şert e; wek zelalî zanîn û sepandin jiyanî ye. Hînbûna parastina cewherî hem me xurttir dike, hem jî me wekî xwedîhêz dide hîskirin. Em nizanin bê ka dê tundiya zilam çawa û li ku derê derbikeve pêşberî me. Dibe ku kesên herî nêzî me, dibe ku li kolanê keseke ku em qet nas nekin. Em nikarin bêjin tundî tenê li vê derê ye. Dibe ku li her derekê di her kêliyê de pêk were lê dema ku ew kêlî hat, parastina cewherî di asta jiyanî de girîng e. Xwezî em neçar nebin ku hîn bibin û ev yek di asta jiyanî de girîng nebe. Lê belê mixabin em di dorpêça tundiya nediyar de ne û nayê zanîn bê ka dê di ji kîşan alî de were. Ji bo rastî encamên vê tundiyê neyê, divê her jin xwe di vê mijarê de kûr bike. Tundî ne bi cureyekê ye û ne tenê fizîkî ye. Aborî, dijîtal, hestiyarî, cinsî cûreyên tundiyê hene. Gelek mînak hene ku dema em dixwînin êm ê bêjin ‘ma qey ev jî tundî bû’ hene. 

 

 

Em li dijî tariyê ronahiyê bi hev re mezin bikin

 

Li welat hezaran jin hene ku bi tundiyê re rû bi rû ne, gelo ji bo van jinan peyameke we ya derbarê mijara parastina cewherî de heye?

 

Weke jineke ku di temenên zaroktiyê de bi her cure tundiyê re rû bi rû maye, dikarin bêjim ku; em jin ne aîdê cihê ku dixwazin me hevf bikin in. Em ne aîdê cihên wekî jina malê, dayika biçûkan, hevjîna yekê an jî keça kesekê ne ku bi vî awayî li cihekê werin hefskirin. Divê em bibin yek, bi hev re bin da ku karibin derbikevin pêşberî tundiyê. Divê qebûlkirina van navan tenê li gorî daxwaza me be. Têkoşîna jiyana min bi ser vê yekê ye. Wekî ku ji çîroka min tê zanîn, ez dikarim derbarê bandora têkçûna fizîkî, rûhî bêjim ku derbaskirin, dermankirin, wekî ku em bêjin ‘derbas bû’ ne pêkan e. Ne pêkan e ku zirara dide we, bandora li ser kenên we ava dike neyê dîtin. Ne pêkan e ku nêrîna we ya jiyanê, derbarê mirovên derdora we de ne, ser jiyana we û aramiya we, ser nêrîna we ya heq û heheqiyê guherînê çêneke. Ez her tim dibêjim jinek dikare kesera di dilê jineke din de, ji çavên wê nas bike. Ji ber vê yekê ‘welatê jinekê jin e’. Divê wek jin em bibin yek, bi hev re bin da ku karibin bi hejmareke mezin derbikevin pêşberî tundiyê. Divê em bibin yek da ku ew hêza me ya hatiye çewisandin û hêza me ya ku dixwazin biçewisînin em dîsa dîsa gur bikin û vê hêzê bibînin. Da ku em karibin li dijî tundiya ji her alî û her awayî tê re, bi bedenên xwe ve bibin dîwar, em hêza xwe bi hev re bînin bîra xwe, li hemberî tariyê, ronahiyê bi hev re mezin bikin. Parastina cewherî maf e, nayê astengkirin, nayê darizandin. Ew ê biçin, em jin hebûn, hene, dê hebin.

 

 

SIBÊ: Di têkoşîna li dijî medyaya zilam de dengê jinan

 

MA / Semra Tûran