Dr. Yildiz Onen: Divê mafên penaberan bên qebûlkirin

  • rojane
  • 10:30 14 Hezîran 2025
  • |
img

STENBOL - Endama Platforma Mafên Penaberan Dr. Yildiz Onen diyar kir ku koçber ji ber provokasyona hin partiyan û krîza aboriyê rastî nîjadperestiyê hatine û got, "Penaberî mafekî însanî ye. Divê mafê penaberan bê dayîn ku weke penaber bên qebûlkirin."

Li gorî rapora Gulana 2024'an a Komîseriya Bilind a Penaberan a Neteweyên Yekbûyî (UNHCR), li gelemperiya cîhanê herî kêm 120 mîlyon mirov ji ber zilm, pevçûn, şîdet an jî binpêkirina mafên mirovan hatine koçberkirin. Di nav wan de 43,4 milyon penaber, 63,3 milyon kesên di hundir de koçber in û 6,9 milyon jî miltecî ne Dema ku di rêgehên koçberiyê de û li welatên ku digihêjin wan gelek binpêkirinên mafên mirovan rû didin, ji bo ku rewşa wan hişyar bibe rojên cuda hatin avakirin. Di vê çarçoveyê de 14-21'ê Hezîranê weke "Hefteya Koçberiyê" hat binavkirin û 20'ê Hezîranê ji aliyê Neteweyên Yekbûyî (NY) ve di sala 2000'î de weke "Roja Penaberan a Cîhanê" hat îlankirin.
 
Endama Platforma Mafên Penaberan Dr. Yildiz Onen, têkildarî mijara penaberiyê ji Ajansa Mezopotamyayê (MA) re axivî û wiha got: "Têgeha penaberan li gor peymana Neteweyên Yekbûyî ya sala 1951ê statûyeke qanûnî ye. Kesên ku vê statûyê di destê xwe de digirin, divê li welatê ku weke penaber tên qebûlkirin mafên pêwîst bên dayîn. Mafê ku em ji bo hemû penaxwazan diparêzin jî mafê penaberan e. Li gorî NY'yê penaberek ew kes e ku ji ber sedemên siyasî, ziwabûn an jî şer neçar maye welatê xwe biterikîne û nikaribe li wir bicih bibe û li welatekî dî jî derfetên jiyanî tê peydakirin. Koçberî konsepteke giştîtir e; Wek mînak, hûn dikarin li nava heman welatî koç bikin, an jî hûn dikarin bibin koçber ji ber ku hûn li derfetên kar, derfetên perwerdeyê digerin an jî dixwazin li welatekî din bijîn. Statuyeke wê ya hiqûqî nîne."
 
CUDAHIYA NAVBERA ROJAVA Û ROJHILAT
 
 
Yildiz Onen diyar kir ku Tirkiye di peymana Neteweyên Yekbûyî ya 1951’an de şerh kiriye û got, "Li gorî vê şerhe kesên ji Rojava tên dikarin serlêdana penaberiyê bikin, yên ji Rojhilat tên jî nikarin serlêdana penaberiyê bikin.”
 
Yildiz Onen diyar kir ku li welatên wek Sûdan, Sûriye û Afganîstanê krîza herî mezin a koçberan heye û got ku koçberî bi sedemên wekî şer, birçîbûn û faktorên aborî tên meşandin. Yildiz Onen bal kişand ku di rêyên koçberiyê de zehmetiyên cuda hene û yek ji wan jî têgeha "paşvekişandinê" ye û wiha got: "Ev pêvajoyeke ku polîs û leşkeran 20 heta 30 salan koçber li sînoran paşde xistin. Ev yek li ser sînorê navbera Yewnanîstan û Tirkiyeyê gelekî qewimî. Kesên cilên wan ji destê wan girtin, yên pasaporta wan hebû dest danîn ser. Rewşa koçberên îlegal jî xwedî pirsgirêkên pir cidî ne. Tu dibêjî qey tu bi awayekî neqanûnî ji bo pereyan koç dikî, lê belê li şûna Yewnanistan, Almanya an jî Fransayê te li her derê Tirkiyeyê dihêlin. Li sînoran çeper û mayîn hene, dîwar tên lêkirin. Ev hemû mafê we yê penaberiyê li welatekî din asteng dike. Yên ji sermayê dimirin hene, yên bi giranî tacîz li wan tê kirin û gelek kes li ser rêyan bûyerên tirsnak rû didin. Deryaya Spî niha weke deryaya mirinê tê binavkirin. Bi deh hezaran kes ji Derya Spî derbasî Îtalya, Yewnanîstanê bûn.”
 
DI SIYASETÊ DE NÎJADPERESTΠ
 
Yildiz Onen da zanîn ku yek ji hedefên bingehîn ên nîjadperestiya ji sala 2008'an û vir ve mezin bûye koçber in û bibîr xist ku li Tirkiye, DYA, Japonya û welatên Ewropayê partiyên nîjadperest zêde bûne. Yildiz Onen aşkere kir ku di hilbijartinên dawî de ji sedî 5’ê dengan ji hêla Partiya Zaferê ve hatiye standin, nîşana nijadperestiyê ye û wiha pê de çû: "Ev ne tenê bi partiyên nijadperest ve sînordar e. Herî dawî tişta ku li DYA'yê diqewime pir balkêş e. Di hilbijartina dawî de pankarta Kemal Kiliçdaroglu hebû û di binê pankartê de nivîsa; dê Sûriyeyê ji vir biçin nivîsandibû. Soza herî mezin a Serokê DYA'yê Donald Trûmp, soza wî ya 'dersînorkirina karkerên koçber ên ji çîna karker a Amerîkayê kar stendine' bû. Niha jî hewl dide vê sozê bi cih bîne. Daîreya Bicihanîna Koçberan rojane ji bo dersînorkirina 3 hezar koçberan dixebite. Di nava vê de serdegirtina li gelek cihên kar û pirsgirêkên cidî yên li herêmê hene. Herî dawî li Los Angelesê ji ber ku Waliyê Kalîforniyayê qebûl nekir ku rojê 3 hezar koçber werin dersînorkirin, muhafiz ji derve hatin şandin û li wir jî pevçûnên giran rû dan. Lê belê hem li DYA hem jî li Ewropayê li dijî dersînorkirina koçberan xwepêşandanên mezin tên lidarxistin. Ji aliyekî ve nîjadperestî zêde dibe, lê li aliyê din di hejmara mirovên bi koçberan re hevgiriyê nîşan didin de jî zêdebûneke girîng heye.”
 
‘SEDEMA NÎJADPERESTIYÊ KRÎZA ABORÎ YE’
 
Yildiz Onen anî ziman ku li cîhanê bilindbûna nîjadperestiyê ji ber krîza aborî ye û wiha got: "Krîza aboriyê ya yekemîn, piştî Şerê Yekemîn ê Cîhanê û piştî Şerê Duyemîn ê Cîhanê rê li ber faşîzmê vekir. Nîjadperestî hem li DYA hem jî li Tirkiyeyê bi dirûşma 'Karê me dikin' tê karakterîzekirin. Mesela li Tirkiyeyê îdîayên ne rast ên weke 'Bê ezmûn diçin dibistanê, ji xizmeta tendûristî ya bê pere sûd werdigirin, Heyva Sor bi hezaran pere dide, mehane alîkariyê distînin' ku mirov şaş dike ku koçber sedema vê krîza aboriyê ne û dema koçber derkevin wê krîza aboriyê çareser bibe. Dema ku di salên 1990'î de li Tirkiyeyê koçberiya navxweyî rû da, dema ku Kurdan koçî Rojavayê Tirkiyey3e kirin, me hewldanên lînçê yên bi heman rengî jiyan. Êrîşên li dijî karkerên demsalî, dîsa karkerên Kurd hedef digirin, dewam dikin."
 
PEYMANA PENABERAN
 
Yildiz Onen destnîşan kir ku daxwaza penaberiyê mafekî bingehîn ê mirovan e û divê Peymana Penaberan a di sala 1951'an de ji aliyê Neteweyîn Yekbûyî ve hat dayîn, li gelemperiya cîhanê bê naskirin û wiha got: "Ji bo penaberan divê hemû şert û mercên pêwîst bên peydakirin. Têkoşîna li dijî koçberiya bê rêk û pêk, bi dersînorkirina koçberan nayê çareserkirin, lê belê bi dayîna mafên rast ên penaberan re çareser nabe. Ya ku tê kirin, hejmara koçberan zêde dike. Ji ber ku eger hûn mafên pêwîst pêşkêş nekin, wê weke koçberên bê rêk û pêk werin."
 
MA / Omer Îbrahîmoglu
 

Sernavên din

18/07/2025
23:37 Hikûmeta veguhêz a Sûriyeyê agirbestê red kir
23:28 DEM Partî: Dadgeh eşkere sûc dike
22:49 Li Geverê bi girseyî serdana kesên ji girtîgehê derketin hat kirin
22:41 Li ber Girtîgeha Xarpêtê îşkenceyê protesto kirin
22:33 Rêveberiya Xweser: Em destkefiyên şoreşê biparêzin
22:30 Li Behra Spî bi pileya 4.1 erdhej
20:25 Li Elbakê hevdîtina gel: Me xwe bi berxwedanê bi cîhanê da nasîn
19:29 Çîgdem Kiliçgun Ûçar: Divê hemû partiyên siyasî daxilî pêvajoyê bibin
19:13 Ji Erdogan daxuyaniya pêvajoyê
18:54 Gulerê 85 salî ji girtîgehê derket
17:14 Bi zarokan pîsî dan xwarin, wezaretê pêdivî bi ‘parastinê’ nedît!
16:28 Bernameya Mîhrîcana Mûnzûrê aşkera bû
15:42 Meclisa Leşkerî ya Siwêdayê: Me piraniya cihên stratejîk kontrol kirin
15:35 Ji malbatan serlêdana ji bo Îmraliyê
15:28 Der heqê Siddik Guler de biryara tehliyeyê hat dayîn
15:10 NY’ê ji bo Siwêdayê banga lêpirsîna lezgîn kir
15:02 Platforma Elewiyan a Edeneyê: Bila ji bo Durzan korîdor bê vekirin
14:45 Li 7 bajaran ji bo jinên Elewî yên hatibûn revandin çalakî
14:32 Îdareya girtîgehê nav û rengê Amedsporê sansur kir
14:23 Di civîna komîsyonê de kîjan biryar hatin girtin?
14:11 Li Girtîgeha Dumluyê kiryarên 1980’an tên kirin
13:41 Dê li Meletiyê navê Sirri Sureyya Onder bidin jiyîn
13:38 Cara duyemîn e tehliyeya girtiyê 30 salan hat taloqkirin
13:24 Civîna komîsyonê ya li meclisê bi dawî bû
12:26 Ji bo 2 rojnamegeran beraet û rojnamegerekî ceza
12:12 Yildiz ê MHP’î parvekirinek bi pirtûka Abdullah Ocalan ve kir
11:47 Kurdên Anatoliya Navîn piştgiriyê didin pêvajoyê
11:46 Qeyûm wesayîta ku hatibû hîbekirin xwest û projeyên şaredariyê betal kir
11:24 Partî ji bo komîsyonê kom bûn
10:57 Li Mêrgomarê xweza tê talankirin
10:48 Li Rihayê ciwan dê di şahiya azadiyê de bên cem hev
10:40 ‘Divê sererastkirinên qanûnî bên çêkirin’
10:26 Di lêpirsîna ÎBB’ê de ji bo 18 kesan biryara binçavkirinê
10:22 Ozlem Bîlgî: Bêdengiya li dijî îstismara zarokan sûc e
10:08 Li Rihayê zêdetirî 200 civîn: Bila devlet gav bavêje
09:47 'Komxebata Dayikan' wê were lidarxistin: Bi baweriya Rêya Heq jin jiyan e
09:39 Li Sûriyeyê bi sedan jin hatin revandin
09:35 Ciwanên sosyalîst şopdarên kesên li Pirsûsê hatin qetilkirin in
09:34 Li taxên Rihayê civînên têkildarî pêvajoyê
09:32 Welatiyên Kopê: Divê dewlet gavên mezin biavêje
09:31 Dayika Aştiyê: Divê bi awayekî ewle rêya vegerê ji bo gerîla bê vekirin
09:27 Welatiyên Sêrtê: Ji bo pêvajo baş bimeşe divê Abdullah Ocalan azad be
09:26 Salih Muslim: Em teslîmbûnê qebûl nakin, divê feraset biguhere
09:23 Hevdîtin bi kesên ku çekên xwe şewitandin re kir: Veger tune ye, têkoşîn neqediyaye
09:07 Di merasîmê de zarokên xwe temaşe kirin: Cîhanê hêza teorîk û pratîk a Ocalan dît
09:00 ROJEVA 18'Ê TÎRMEHA 2025'AN
17/07/2025
23:19 SOHR: Hejmara kesên li Siwêdayê mirine gihîşt 516'an
23:11 'Kujerê Ayşeyê Cemîl Koç e, polîsên hevkar kujer diparêzin'
23:02 Girtiyên li Girtîgeha Xarpêtê dest bi greva birçîbûnê kirin
20:31 Qetilkirina Ayşe Tokyazê hat şermezarkirin
20:21 Li Girtîgeha Kirşehîrê bi 'darbeyê' gef li girtiyan hat xwarin
20:10 Êrişa li ser malbata ku muzîka kurdî guhdar kir hat şermezarkirin
19:03 Fransayê dawî li hebûna xwe ya leşkerî ya li Senegalê anî
18:34 Bi girseyî serdana şîna Akyuzê ku li Tişrînê jiyana xwe ji dest da kirin
17:56 Hevserokên Giştî yên DEM Partiyê: Ji bo tevkariya li pêvajoyê divê rê li ber hevalên me bê vekirin
17:37 Li Enqereyê hevdîtinên balkêş
17:29 Endamên ESP û SKM'ê hatin berdan
16:13 Mecît Alagoz piştî 32 salan tehliye bû
16:02 ‘Tundiyên fîzîkî û dêrûnî li Pexşan Ezîzî tên kirin’
15:13 Civaka Durzan: Bila korîdorek ji bo Herêma Rêveberiya Xweser bê vekirin
14:34 Li Zaxo li ser bîrên petrolê êrişeke din pêk hat
14:19 Ji Şandeya Îmraliyê û Ozel daxuyanî: Dê temînat pêvajoyê civakî bike
14:16 ÎHD 39 salî ye: Divê peymaneke civakî ya nû bê çêkirin
13:32 Daxwazên jinan ên ji bo TÎS'ê
13:22 Ji ber barana li Pakîstanê 54 kesan jiyana xwe ji dest dan
13:17 Hevdîtina Şandeya Îmraliyê û Ozel û destpê kir
12:13 Hevserokên DEM Partiyê çûn serdana Demîrtaş
12:01 Li Siwêdayê ‘ewlehî’ ji Durzan re hiştin
11:41 Ocalan ji Konferansa Ronakbirî ya Şengalê re peyam şand
11:17 Li Iraqê hejmara kesên di şewatê de mirin derket 61’an
11:15 İlayda Alkaş hat qetilkirin
11:14 Bi paradîgmaya Abdullah Ocalan ve perwerde didin
11:10 Endamên komîsyonê yên DEM Partiyî diyar bûn
11:00 Piştî bi salan keça xwe dîtin: Em jî civaka demokratîk dixwazin
10:25 Parêzer Kutluay: Divê mafên zarokan neyên jibîrkirin
09:48 Li Girtîgeha Xarpêtê tundî li girtiyekî hate kirin
09:24 Akin Bîrdal: Agirê ku hat pêxistin bila bibe wesîleya aştiyê
09:23 Ahmet Karagoz: Divê hatina gerîlayan bi qanûnê bê misgogerkirin
09:21 Ciwanên Şoreşger ên herêma Derya Reş di rêya Kobanê de şehîd bûn
09:20 Şoreşa Rojavayê 13 salî ye: Em dest ji destkeftiyên xwe bernadin
09:18 Hevserokê MED TUHAD-FED'ê: Divê karê ewil ê komîsyonê girtî bin
09:17 Dayikên Aştiyê: Gava yekemîn azadiya Ocalan e
09:16 Cizîrî: Xweza tê talankirin, germahî zêde dibe
09:14 Lobiya Îsraîl û Tirkiye-Şamê: Golanê bide Siwêdayê bigire!
09:05 Li Iraqê şewat: 50 kes mir
09:00 ROJEVA 17'ê TÎRMEHA 2025'AN
16/07/2025
16:57 Li dijî êrîşên li ser ziman bertek: Têkoşîna li hemberî înkarê dê bidome
16:37 Şewata li Îzmîrê hate tefandin
16:28 Ji ber deynê qeyûm şaredarî hate hecizkirin
14:53 Ji bo serbestberdana Ahmet Ozer serî li dadgeriyê dan
14:37 Ji bo Abdullah Akyuz şîn hate danîn
14:12 Hevdîtina Şandeya Îmraliyê û Bahçelî: Pêdivî bi danûsteninê heye
13:52 Ji bo zentûngehan li pêşiya Meclisê bang kirin: Qanûna dagirkirinê rawestînin
13:43 Îsraîlê ji hewayê ve êrişî Şamê kir
13:29 Hevdîtina Şandeya Îmraliyê û Partiya Gelecekê: Divê her kes hewl bide
13:22 Hevserokên Giştî yên DEM Partiyê li Kandirayê ne
12:23 Hevdîtina Şandeya Îmraliyê ya bi Davûtoglû re dest pê kir
12:21 Li Şemrexê ‘kargeha zarokan’ hate lidarxistin
12:14 SOHR: Li Siwêdayê 248 kes mirine
12:00 Şandeya Îmraliyê: Rola Wezareta Dadê ji bo pêvajoyê girîng e