MÊRDÎN - Ahmet Turk ku got "Em ne ji demokrasiyê û ne jî feraseta xwe ya siyasî tawiz didin" bersiva rexneyên li ser pêvajoyê da, anî ziman ku divê dewlet li hemberî van fikaran gav biavêje. Turk got: "Azadiya Kurdan dê gelê Tirk jî azad bike."
Ahmet Turk ku di sala 1942'yan de li navçeya Dêrikê ya Mêrdînê ji dayik bûye, ji salên 1970'î vir ve bi awayekî çalak di siyasetê de cih digire û ji hêla gelek kesan ve tê nasîn. Di têkoşîna xwe ya zêdetirî 70 salan de gelek caran ji bo meclisê hatiye hilbijartin û sê caran ji hevşaredariya Şaredariya Bajarê Mezin a Mêrdînê hatiye dûrxistin û li şûna wî qeyûm hatiye tayînkirin.
Ew di gelek partiyan de çalak bû, ji Partiya Demokrat bigire heya CHP û SHP'ê. Piştî Komkujiya Helebçeyê, piştî ku di sala 1989an de wekî çavdêr beşdarî Konferansa Kurd a Parîsê li Fransayê bû, ji SHP'ê hat îxrackirin. Piştre di sala 1990'î de beşdarî damezrandina Partiya Keda Gel (HEP) bû. Piştre bi dorê bi DEP, DTP, BDP, HDP û DEM Partiyê re domand.
Di dema darbeya leşkerî ya 12'ê Îlona 1980’î de hat girtin û li Girtîgeha Hejmar 5 a Amedê îşkence dît. Paşê îşkenceya ku kişand wekî "dojehê" bi nav kir. Binçavkirin û girtin di tevahiya jiyana wî ya paşîn de berdewam kirin.
Tevî hemû zext, îşkence û zehmetiyan jî, wî qet dest ji têkoşîna ji bo çareseriyeke demokratîk a pirsgirêka Kurd û aştiyeke mayînde berneda. Di sala 1993'yan de, ew di nav şandeya ku ji bo hevdîtina bi Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan re çû Beka ya Lubnanê de cih girt.
Wî di navbera salên 2013 û 2015'an de di "pêvajoya çareseriyê" de rolek lîst. Ew di nav şandeya ku di 3'yyê Çileya 2013'an de li Girava Îmraliyê bi Abdullah Ocalan re civiya de bû. Piştî ku desthilatê pêvajo bi dawî kir, ew di çarçoveya Doza Kobanê de hat darizandin û ceza lê hat birîn.
Tevî cezayên wî û dûrxistina wî ji karê hevşaredariyê, Turk dest ji siyaseta çalak bernedaye. Ew di heman demê de kesayetiyeke girîng di "Pêvajoya Aştî û Civaka Demokratîk" de ye ku di Cotmeha 2024'an de ji bo çareserkirina pirsgirêka Kurd hat destpêkirin.
Ji bo nîqaşkirina van hemû pêvajoyan, me li mala Ahmet Turk li navenda Mêrdînê bi wî re hevdîtin kir. Turk ku diyar kir ku ji ber dermankirina penceşêrê lingekî wî tim li Enqerê ye, pirsên me yên li ser jiyana xwe ya siyasî, pêşketinên heyî, yekitiya demokratîk a Kurdan, pêşketinên li Sûriyeyê, Pêvajoya Aştî û Civaka Demokratîk û jiyana xwe bersivandin.
Di beşa yekemîn a hevpeyvîna me de ku dê sibê jî berdewam bike, me nirxandinên Turk ên li ser jiyana siyasî û pêşketinên heyî jî cih girtin.
Gotineke navdar a Apê Mûsa (Musa Anter) ê rehmetî hebû: "Ez şahidê zindî, sondxwarî, bersûc û mehkûmê dîroka 55 salî ya ketin û derketinê ya Tirkiyeyê me." Tu jî şahid, bersûc û mehkûmê komarê yî. Tu dikarî li ser vê şahidiyê çi bibêjî?
Tirkiye welatekî ecêb e. Bi feraseteke ku armanca wê jêbirina hemû nasname û çandan bû, tevgeriya. Di encamê de, Kurdan gelek êş kişandin. Ne tenê Apê Mûsa an ez, lê gelek siyasetmedarên Kurd, gelê Kurd ê ku demokrasiyê diparêze û her kesê ku ji bo pêşerojeke demokratîk têdikoşe, nesîb girtine. Yanî, Apê Mûsa hewl da ku pêvajoyekê ku bedêleke wê heye vebêje. Wî ev yek bi xwe anî ziman. Lê wî hewl da ku ezmûnên gelê Kurd jî vebêje. Me jî gelek zehmetî kişandine, êş kişandine, bedel dane û bi neheqiyê re rû bi rû mane. Lê bê guman, ez bawer dikim ku têkoşîn û xîret dikare gelek tiştan biguherîne.
Îro gelê Kurd bi vê biryardarî, têkoşîn û baweriyê tevgeriya. Avabûna PKK'ê serdemeke nû da destpêkirin. Piştî gelek salan, birêz Ocalan serdemeke nû da destpêkirin, deriyekî girîng ji bo çareseriyên demokratîk ên pirsgirêkan û pêkanîna daxwazên demokratîk ên gelê Kurd bi rêya diyalogê vekir. Îro, em hewl didin ku serkeftina vê pêvajoyê misoger bikin. Bê guman, em dizanin ku divê ev xebat bi sebir were kirin. Birêz Ocalan bi xwe got, "Ne mimkun e ku pirsgirêkeke sedsalî di rojekê de were çareserkirin; divê bi sebir were şopandin."
Ji destpêka salên 1970'yî ve tu di nav siyasetê de yî. Tu beşdarî hin ji demên herî krîtîk ên komarê bûyî. Tu ji Partiya Demokrat derbasî CHP, ji wir derbasî SHP û dû re jî derbasî partiyên siyasî yên Kurd bûyî. Ji destpêka kariyera te ve siyaseta neteweyî çawa guheriye?
Salên 1970-78 serdemek bû ku pirsgirêka Kurd pir caran nehat nîqaşkirin an jî nehat rojevê. Lêbelê, di dawiya salên 1977 û 1978'an de, me dît ku têkoşîn û tevgera Kurd ji nû ve zindî bû, pêş ket û xurt bû. Bê guman, vê pêşketinê bandoreke kûr li me kir. Wekî siyasetmedaran, me fêm kir ku em bi berpirsiyariyekê re rû bi rû ne ku em rola xwe bilîzin. Ji ber vê yekê, em dem bi dem rastî zextan hatin dema ku daxwazên gelê Kurd bilind dikirin. Me 12'ê Îlonê dît. Ez li gelek deveran li ser wê axivîme. Gelek hevalên me pirtûk nivîsandin. Lê ew serdemek tijî êş û azarên ku nayên vegotin bû. Her kesî pirtûkek heye ku binivîse. Zilm, tundûtûjî, siyaseteke bêrûmetiyê ya wisa hat meşandin.
Yanî, em bi feraseteke li ser bingeha zordarî û zorê re rû bi rû man ku hewl dida Kurdan bi ço terbiye bike. Bê guman, ev pêvajo nehatin rawestandin. Em di sala 1987'an de jî bi heman rewşê re rû bi rû man. Em çûn zindanê. Di sala 1994'an de, parêzbendiya me û hevalên me (Leyla Zana, Hatip Dicle, Orhan Dogan, Sirri Sakik, Selim Sadak...) hatin rakirin û em çûn girtîgehê. Heta salên 1980 û 1995'an, zexteke pir xurt li ser civak û siyasetmedaran hebû. Ev zext li ser bingeha tundûtûjiyê bû.
Ferasetek heye ku li dora bêbandorkirin û jiholêrakirina têkoşîna Kurd, tevgera Kurd û daxwazên siyasetmedarên Kurd dizivire. Em hem di serdema 12'ê Îlonê de, hem di serdemên piştre de û hem jî di dema desthilatdariya AKP'ê de bi vê celeb feraseta siyasî re rû bi rû mane. Lê di dawiyê de, me qet hêviya xwe winda nekiriye.
Di demên paşîn de, rêbazek cuda derket holê. Siyasetek bêdengkirin û tirsandina Kurdan bi rêya qanûnê an dadgehan hat sepandin. Ez carinan vê dibêjim: bawer bikin, dadwerên darbeya 12'ê Îlonê ji dadwerên îro rasttir bûn. Min ev yek jiya. Anku, dozgerek got, "Birêz Ahmet, xem neke, tiştekî te tune ye. Min li dosyeyê nihêrî; rihet be." Dema ku îfadeya min digirt, cixareyek îkramîn min kir û vêxist. Lê çend roj şûnde, ew dozger ji kar hat avêtin û sirgûnî Erzincanê hat kirin. Bi kêmanî ferqaseteke tevgerîna li gorî delîlan hebû.
Lê îro, em bi ferasetekê re rû bi rû ne ku hemû maf û azadiyan sînordar dike. Tiştê ku ez li vir hewl didim vebêjim ev e: Ferasetek heye ku li dora bêbandorkirin û jiholêrakirina têkoşîna Kurd, tevgera Kurd û daxwazên siyasetmedarên Kurd dizivire. Em hem di serdema 12'ê Îlonê de, hem di serdemên piştre de û hem jî di dema desthilatdariya AKP'ê de bi vê celeb feraseta siyasî re rû bi rû mane. Lê di dawiyê de, me qet hêviya xwe winda nekiriye. Anku, me qet baweriya xwe winda nekiriye ku divê em ji bo nîqaşê rûnin û hawîrdoreke diyalogê pêş bixin.
Di vê qonaxê de, gelek derdor û aktor bi awayekî serbixwe ji hevdu pirsgirêka Kurd û pirsgirêka demokrasiyê çareser nakin. Bi ya we girêdana di navbera van her du xalan de çi ye?
Bê guman, pêdiviya vî welatî bi demokrasiyê heye. Civateke demokratîk, Tirkiyeyeke demokratîk, an jî komareke demokratîk dê pirsgirêkên xwe çareser bike. Lê eger em bi tekezkirina li ser têgihîştina dewleta neteweyî ya hin partiyan an jî bi şopandina têgihîştina demokrasiyê ya komên neteweyî tevbigerin, dê Tirkiyeyeke demokratîk nebe. Yanî, ew xwe wekî têgehên cuda pêşkêş dikin. Li aliyekî, demokrasiya ku ji hêla neteweperestan ve tê vegotin heye. Û dû re jî civaka demokratîk heye ku demokrat, rewşenbîr, Kurd û mirovên xwedî wijdan dixwazin. Divê ev wekî ji hev cuda werin nirxandin. Ji ber vê yekê, demokrasiya ku em dixwazin demokrasiya ji bo her kesî ye. Demokrasiyeke ku dê hişmendiya înkarker bişikîne. Demokrasiyeke ku dê qebûl bike ku Kurd ku niha ji 30 mîlyonî zêdetir in, gel in û xwedî maf in. Ev demokrasiya rastîn e. Tiştê ku em dixwazin demokrasiyeke rastîn e. Pirsgirêka Kurd û demokrasî bi hev ve girêdayî ne, lê wekî min got, divê em bi rastî demokratîk bin. Divê em mafên yên din jî nas bikin. Divê em mafên yên din qebûl bikin. Ger hûn karibin van bi dest bixin, wê hingê Tirkiye dê welatekî demokratîk be û civakeke demokratîk dê were afirandin.
Ji 1'ê Cotmeha 2024'an vir ve pêvajoyek heye. Merhebüna Bahçelî bi endamên DEM Partiyê re, bangên dîrokî yên Abdullah Ocalan, gavên ku ji hêla PKK'ê ve hatine avêtin... Van hemû tevger û bangan çawa deriyê çareseriyê vekirin?
Girîng e ku partiyeke neteweperest bawer bike, "Em êdî nikarin vî barî hilgirin. Em nikarin Tirkiyeyeke wisa bi rê ve bibin. Em nikarin Tirkiyeyeke wisa serkeftî bikin." Birêz Bahçelî bawer dike ku heke ev pêvajo raweste an jî ev hawîrdora diyalogê dernekeve holê, Tirkiye hem li hundir û hem jî li qada navneteweyî dê bi dijwarîyên girîng re rû bi rû bimîne. Bê guman, pêşketinên li Rojhilata Navînê Tirkiyeyê ji nêz ve eleqedar dikin. Bêbandorkirina Tirkiyeyê di van pêşketinan de wekî kêmasiyeke mezin ji bo Tirkiyeyê tê dîtin. Niha, eşkere bûye ku destpêşxeriyeke nû hewce ye: projeyek ku dê Kurdan qezenc bike, bi kêmanî pirsgirêka Kurd çareser bike û Kurdan û gelê Tirkiyeyê bîne cem hev. Ez bawer dikim ku birêz Bahçelî ji vê yekê haydar bû û li ser navê partiya xwe tevnegeriya. Ez bawer dikim ku wî ev gav li ser navê dewletê avêt. Wî bi xwe ji me re got, "Ez vê yekê ji bo qezenca siyasî an jî hêviyên siyasî nakim. Min ev bang kir ji ber ku min hewcedarî bi vê yekê dît."
Wî ev di hevdîtina xwe ya bi we re ev tişt got?
Bê guman, ew di vî warî de pir rihet e. Wî peyama "Ez israr dikim, ez bi biryar im" da. Bê guman, birêz Ocalan bê guman aktorê herî girîng e di destpêkirina pêvajoyek wisa de. Ji ber ku birêz Ocalan ev rol lîst, pêwîstiya ku dewlet û hikûmet vê pêvajoyê li ber çavan bigirin derket holê. Em bi sebir vê pêvajoyê dişopînin. Niha, hin heval û mirovên me dipirsin, "Çi tê gotin? Hûn ji raya giştî çi vedişêrin?"
Lê tiştekî me tune ku em ji raya giştî veşêrin. An jî, hevkarên me, hevkarên ku me bi wan re hevdîtin kirine, tiştekî wan tune ku ji raya giştî veşêrin. Lê ev tiştek e ku divê bi sebir were çareserkirin. Em li bendê ne ku gavên berbiçav werin avêtin, nemaze piştî ku meclis di serdema nû de vebe û komîsyon rapora xwe pêşkêş bike. Bi rastî, her çend ev gavên berbiçav neyên avêtin jî, ev proje dê bêwate be.
Ez ê li ser gavên berbiçav bipirsim, lê pêşî, ez dixwazim li ser fikarên raya giştî yên der barê pêvajoyê de bipirsim. Bahçelî li ser "mafê hêviyê" diaxive, lê ji bo çareserkirina wê tu gav nayên avêtin. Ew gazî dike ku "were û li meclisê biaxive", lê dest ji axaftina li meclisê berde, hevdîtina komisyonê ya bi Ocalan bi xwe jî dibe cihê nîqaşê. Ev fikar çawa dikarin werin çareserkirin û çi berpirsiyarî dikeve ser milê desthilat û dewletê?
Divê dewlet şefaf be. Ger pêvajoyek di rê de be, divê gavên li gorî ruhê wê bavêje. Hêvî û daxwaz zelal in. Li hember van hêvî û daxwazan, divê dewlet an desthilat hin peyaman ji raya giştî re bişîne. Divê çi were kirin? Armancên wan çi ne? Dê çi gav werin avêtin? Bi rastî, em vê hêviyê parve dikin. Bê guman, ji ber ku em pêvajoyê ji nêz ve dişopînin û dizanin ku ev meseleya sebirê ye, em pir deng ji xwe naynin der.
Lê belê, wekî ku we behs kir, di nav gel de hesteke fikar û bêbaweriyê heye. Ji bo rakirina vê fikar û bêbaweriyê, divê siyasetek û rojeveke siyasetê ya vekirîtir were danîn. Divê çi were kirin? Divê çi gav werin avêtin? Em jî meraq dikin li ser vê yekê û gelê me jî xwedî vê hêviyê ye. Bi kurtasî, ne hewce ye ku bêhêvî bibin. Lê mirov jî dixwazin gavên berbiçav demildest bibînin, an jî bibînin ka ew gav dê çi bin.
Muxalefet jî xwedî fikar e. Li aliyekî pêvajo li aliyê din operasyon. Ma ev, pêvajoyê jehrî nake?
Bê guman, ev ne rast e. Ger gav ji bo Tirkiyeyeke demokratîk tên avêtin - hêviya me li vir ne tenê ji bo Kurdan e. Ji bo hemû demokrasiyê ye, ji bo Tirkiyeyeke demokratîk - divê ji bo gelê Tirk jî demokrasî hebe. Pêdivî bi demokrasiyê heye. Pêdivî bi afirandina civakeke demokratîk heye. Dema ku em hewl didin ku civakeke demokratîk biafirînin, nayê qebûlkirin ku şaredarî rastî êrişê werin, şaredar bên girtin û doz li wan bên vekirin.
Em ne li ser demokrasiyê û ne jî li ser têgihîştina xwe ya siyasî tawîzê nadin. Em her gav li aştiyê geriyane û ji bo aştiyê hewl daye. Ji bo vê armancê, me hem bi desthilatê û hem jî bi muxalefetê re hevdîtin kirine. Yanî, em di vî warî de siyaseteke pir zelal dimeşînin.
Em ne paşbaxçeyê kesî ne. Ne ya yê desthilatê ne jî yê muxalefetê. Em partî an jî gel in ku li gorî baweriya xwe ya bi demokrasiyê tevdigerin. Em rexne li her kêmasiyan digirin. Em bi eşkereyî nêrînên xwe li ser liv û tevgerên li hember muxalefetê tînin ziman. Lêbelê, em di heman demê de girîngiyê didin avakirina diyalogê bi desthilatê re der barê destpêkirina pêvajoyeke nû û çareserkirina pirsgirêkeke sedsalî de. Bila di vî warî de neheqî li me neyê kirin. Em ne li ser demokrasiyê û ne jî li ser têgihîştina xwe ya siyasî tawîzê nadin. Em her gav li aştiyê geriyane û ji bo aştiyê hewl daye. Ji bo vê armancê, me hem bi desthilatê û hem jî bi muxalefetê re hevdîtin kirine. Yanî, em di vî warî de siyaseteke pir zelal dimeşînin.
Hevserokên me, dema ku pêwîst be, rexne li hin kiryarên desthilatê digirin. Em vê yekê dibînin. Ji aliyekî din ve, heke îro desthilatek li ser desthilatê be, divê hûn rûnin û pê re biaxivin da ku pirsgirêkê çareser bikin. Rêyeke din heye? Hûn nekarin vê yekê bi muxalefetê re çareser bikin. Lê hûn dixwazin ku muxalefet piştgiriyê bide we. Hûn dixwazin ku ew beşdarî vê pêvajoyê bibin. Ev rêya ku em dişopînin, an jî rasttir, rêya ku partiya me û siyaseta me wê dişopîne.
CHP ku ji ber operasyonan herî zêde zirar dîtiye, tevî hemû êriş û dijberiya hin neteweperestan, li ser pêşveçûna pêvajoyê helwesteke erênî digire. Nirxandina we ya di vî warî de çi ye?
Ez naxwazim pir zêde li ser karûbarên navxweyî yên partiyekê biaxivim. Lê ji ber ku ez di CHP'ê de xwedî paşxaneyek im, ez dizanim ku di dîrokê de gelek kom û perspektîfên cuda hebûne. Mînak, me di demên berê de di nav partiyê de baskê çep ava kir. Aliyê din cuda ye. Îro, CHP'yek heye ku ji sosyal demokratên rastîn pêk tê. Em her wiha dizanin ku li aliyê din neteweperest hene ku ji çareserkirina pirsgirêka Kurd nerihet in. Lê îro, birêz Ozgur Ozel gelek caran diyar kiriye ku ew amade ye ku her cûre piştgirîyê ji bo çareseriyeke aştiyane ya pirsgirêka Kurd bide. Wî ev yek di axaftinên xwe de eşkere kiriye. Ji ber vê yekê, em beşdariya muxalefetê girîng dibînin û dinirxînin.
Te niha behsa operasyonan kir. Encamên van operasyonan ne tenê bandorê li CHP'ê dikin. Ew bandorê li tevahiya civakê dikin. Ew bandorê li ser aborî û siyasetê dikin. Ew wekî amûreke zextê derdikevin holê da ku mirovan bêdeng bikin. Divê em vê yekê zanibin. Zîhniyetek pêş dikeve ku her kesê ku biaxive dê were girtin. Ji ber vê yekê ye ku mirov hewl didin ku ji têkoşîna demokrasiyê vekişin. Divê em vê yekê zanibin. Ji ber vê yekê, operasyonên ku îro tên kirin digihîjin xalek ku ew ne tenê bandorê li partiya muxalefetê dikin, lê li hemû kesên ku li Tirkiyeyê difikirin, siyasetê dikin û ramanan hildiberînin dikin. Divê zextên li ser hunermend, çapemenî û rojnamevanan wekî bêdengkirin û tirsandina civakê werin dîtin. Ev xelet e. Xwezî derfeta me hebûya ku em rûnin û bi desthilatê re biaxivin. Divê em nîqaş bikin, "Ji aliyekî ve ew behsa aştiyê dikin û ji aliyê din ve ev pêşketin diqewimin... Em çawa dikarin vê yekê derbas bikin?"
Ji bilî rexne û fikaran, komeke neteweperest pêvajoyê hedef digire. Bi berçavgirtina ezmûnên we yên berê, hûn difikirin ku ev bend xwedî hêz e ku pêvajoyê sabote bike?
Ez nafikirim ku di vê gavê de ew xwedî hêz in ku vê yekê sabote bikin. Ji ber ku destpêkirina vê pêvajoyê ne tenê pêvajoyek e ku bi desthilatê dest pê dike. Ew pêvajoyek e ku bingeha dewletê jî tê de beşdar dibe. Divê em wê tenê wekî projeyeke desthilatê nebînin. Bi rastî, gelek beşên civakê bawer dikin, wê wekî ku em desthilatê têr dikin fam dikin. Ev ne rast e. Ev projeyek e. Projeyeke pêwîst e û îro di rojevê de ye.
Di dîroka mirovahiyê de gelek pevçûn û şer çêbûne. Lê di dawiyê de, ew bi aştiyê bi dawî bûne. Li Filistînê êşên mezin hebûn û her çend îro nebe jî, sibê aştî wê hebe. Me bi baweriya ku rojekê aştî were tevgeriya. Belê, Kurd helwesteke pir samîmî der barê serkeftina vê projeyê de nîşan didin. Ew helwesteke pir vekirî nîşan didin. Lê xelk jî ji desthilatê hêvî dikin ku vê helwesta samîmî û vekirî nîşan bide. Divê em vê yekê bibînin. Ez bawer dikim ku ev dê îro bibe, ne sibê.
Hin derdorên çapemeniyê ku di destpêkê de wisa fêm kirin ku AKP û DEM Partî li hev kirine, di demên dawî de vê dijberiyê bi zimanekî cuda didomînin. Çima zimanekî wisa tê pejirandin?
Beşeke neteweperest heye. Demareke neteweperest heye. Di vê yekê de, hişmendiyek heye ku naxwaze behsa Kurdan bê kirin. Bê guman, ew ê nêzîkatiyekê bigirin ku ji bo têkbirin an qelskirina pêvajoyê hatiye çêkirin. Em van pirsgirêkan hesab dikin. Em wan dibînin. Anku, em bawer nakin ku ji sedî sed civak dê piştgiriyê bide vê pêvajoyê. Ew ê qet nebe. Li tu devereke din çênebûye. Lê girîng e ku piraniya kalîfîye piştgiriyê bide vê pêvajoyê. Beşek dê hebe ku çareseriya pirsgirêkê naxwaze. Ev ne tenê li ser pirsgirêka Kurd; nêzîkatiyên wekhev her gav li ser gelek mijarên cuda derdikevin holê. Ji ber vê yekê, ev xwezayî ye. Ew hem ji avahiya xwezayî ya siyasetê ye û hem jî ji avahiya xwezayî ya civakê ye.
Îdiayên mîna "Ocalan berdana Demîrtaş naxwaze" jî hatin kirin. Wekî kesekî ku bi Ocalan re hevdîtin kiriye, hûn dikarin çi bibêjin li ser rastiya van gotinan?
Birêz Ocalan hewl dide ku hemû siyasetmedarên ku di têkoşîna Kurdan de dixebitin azad bike. Yên ku dixwazin vê yekê sûd wergirin, di rastiyê de vê yekê tînin ziman ji ber ku dixwazin di navbera Kurdan de nakokî, dabeşbûn û nîqaşê derxînin holê. Lê tiştekî wisa qet çênabe.
Ev yek ji bo têkbirina pêvajoyê ye. Tiştekî wisa qet çênebûye. Ne nîqaş, ne danûstandin çêbûye û ne jî tiştekî wisa heye. Anku, birêz Ocalan hewl dide ku hemû siyasetmedarên ku di têkoşîna Kurdan de dixebitin azad bike. Yên ku dixwazin vê yekê sûd wergirin, di rastiyê de vê yekê tînin ziman ji ber ku dixwazin di navbera Kurdan de nakokî, dabeşbûn û nîqaşê derxînin holê. Em ji vê yekê haydar in. Lê tiştekî wisa qet çênabe.
Niha, hikûmetek heye ku heta li biryara Dadgeha Mafên Mirovan a Ewropayê jî îtîraz dike. Ji ber vê yekê, bê guman, mirov dipirsin, "Ev çawa dikare bixebite?" Ji aliyekî ve, hûn hewl didin ku pêvajoyeke aştiyê pêk bînin. Û niha derfetek derketiye holê. Dadgeha Mafên Mirovan a Ewropayê daxwaza serbestberdana tavilê ya birêz Selahattîn Demîrtaş dike, lê hûn li ber xwe didin. Ev nakokî mirovan tevlihev dikin. Bi rastî, serê min jî tevlihev e.
Belê, em piştgiriyê didin hevalên ku bi sebir û berdewam vê pêvajoyê dimeşînin. Lê pirsên li ser vê mijarê bi rastî di hişê me de berdewam dikin. Divê em vê yekê bibînin. Niha, DMME bi rastî ji bo hikûmetê derfetekê diafirîne. Ew ji bo serbestberdana Selahattîn Demîrtaş derfetekê diafirîne, lê hûn wê ji dest didin. Ji ber vê yekê, werin û vê yekê ji raya giştî re rave bikin. Her kes ji me dipirse. Ew çi dibêjin? Ew rexneyê li awayê rêvebirina pêvajoyê dikin.
Tu yek ji wan kesan bûyî ku di wêneya dîrokî ya di 27'ê Sibatê de li Îmraliyê hat kişandin de cih girt. Ji ber vê hestine çawa li te peyda bûn?
Bê guman, pir girîng bû. Dîtina civîneke wiha piştî ewqas salan, rûniştin û axaftin, sohbetkirin, destgirtin ne tenê bi birêz Ocalan re, lê bi hemû hevalên wî re jî û bihîstina ramanên wan girîng bû. Em bi heyecaneke mezin çûn. Bê guman, heyecana me ne tenê ji bo dîtina birêz Ocalan bû. Ji ber ku wî pêvajoyeke wisa dabû destpêkirin. Hevdîtina bi birêz Ocalan re ku hêvî li ya me zêde kiribû, girîng bû. Ji ber vê yekê, divê em bi vî rengî li rewşê binêrin. Bi rastî me li wir bi sedan wêne kişandin. Me ew yek bi yek, bi du kesan, bi sê kesan kişandin. Lê wan tenê wêneyek dan me. Lê ew wêne nedan me. Ez bawer dikim ku rojekê ew ê bidin me. Ji ber vê yekê, bê guman, ew heyecaneke mezin bû ji ber ku ew destpêka pêvajoyekê bû. Dîsa, dîtina birêz Ocalan piştî van hemû salan û temaşekirina rewşa wî ya fizîkî û derûnî girîng bû. Lê ez di rewşeke matmayîbûnê ya bêdawî de bûm.
Çima hûn matmayî man?
Niha, min bi xwe bi gelek biyaniyan re hevdîtin kiriye. Çend caran navên wan nayên bîra min. Ew (Ocalan), li Atînayê, li Moskowê bi kê re hevdîtin kir... Navên wan yek bi yek anî ziman. Bîranînek wisa. Tiştê ku herî zêde bala min kişand ûev bû ku kesekî ku 27 sal in di girtîgehê de ye van tiştan ji bîr nekiriye.
Bi berdewamiya bangê, gelek kes pê matmayî man. Bangek wisa bêyî ku tu gav bên avêtin, kes ne li bendê bû. Ocalan bi bangeke wisa destwerdaneke çawa li rêça dîrokê yan çareseriya pirsgirêka herî girîng a erdnîgariya me kir?
Birêz Ocalan rêberek e ku pêvajoyê baş fam dike. Xema birêz Ocalan ne tenê azadkirina Kurdan e, azadkirina tevahiya Rojhilata Navîn e.
Birêz Ocalan rêberek e ku pêvajoyê baş fam dike. Geşedanên li Rojhilata Navînê, rewşa heyî ya li Tirkiyeyê, şert û mercên li Rojhilata Navîn... Xema birêz Ocalan ne tenê azadkirina Kurdan e, azadkirina tevahiya Rojhilata Navîn e. Ew rêberek e ku li ser pêşeroja demokratîk a Rojhilata Navînê difikire û peyamên li ser wê radigihîne. Wî ev pêvajo da destpêkirin ji ber ku bawer dikir ku pêvajo gihîştiye wê astê, ji ber ku bawer dikir ku divê gavek were avêtin. Anku, dema ku li Rojhilata Navîn tê nihêrtin, ez bawer dikim ku wî ev gav avêt ji ber ku bawer dikir ku divê pêşî pirsgirêkên di navbera Kurd û Tirkan de werin çareserkirin û gava demokrasî were Tirkiyeyê, ev demokrasî dê li Rojhilata Navînê geş bibe. Ji ber vê yekê, divê ev wekî beşek ji projeyek mezintir were dîtin.
PKK'ê ev bangewazî paşguh nekir û daxwazên wê bi cih anî. Hem PKK û hem jî gel daxwazeke sereke heye: azadiya fizîkî ya Ocalan. Azadiya fizîkî ya Ocalan dê çawa bandorê li pêvajoyê bike?
Girtina birêz Ocalan, rewşa wî ya girtinê, 27 sal in berdewam dike û dikeve sala 28'an. Niha, hûn hemû pêşketinên li Afrîkaya Başûr dizanin. Anku, serdemek hat ku piştî diyalogên bi Mandela re, ew birin girtîgehê û hevpeyvîn pê re hat kirin. Hewl dan ku hawîrdorek azad ava bikin.
Ez bawer dikim ku çi komîsyona meclisê be, çi komîsyonek ji rêxistinên civaka sivîl biçe; gava guh bidin birêz Ocalan, ew ê bibînin ku ew bi rastî jî bi pêşeroja Tirkiyeyê re pir eleqedar e. Ji ber vê yekê, ez bawer dikim ku azadiya fizîkî ya birêz Ocalan dê tevkariyê li demokrasiya Tirkiyeyê bike. Ev raya min e, ez jê bawer dikim û ez bi eşkereyî dibêjim. Dibe ku hin kes rexne bikin, lê pêwîstî bi vê heye.
Eger îro wekî projeyek demokrasî û biratiyê were hesibandin, divê qanûna biratiyê were parastin. Anku, ev qanûna biratiyê nayê wê wateyê ku mîras ji bo yekî bê dayîn û yekî din bêpar bimîne. Ew qanûnek e ku her kes tiştek heye ku parve bike, parve bike û bibêje. Divê bi vî rengî were dîtin. Divê rêz li vê qanûnê were girtin. Ez bawer dikim ku divê ev qanûn bê misogerkirin.
Wekî beşek ji vê pêvajoyê, rêziknameyên pêwîst ji bo endamên PKK'ê di rojevê de ye. Naveroka wan a rastîn hîn nehatiye zelalkirin. Ger ev gav werin avêtin, gelo pirsgirêka Kurd dê çareser bibe?
Pêşeroja têkoşîna demokrasiyê bi pîvanên wê ve girêdayî ye. Divê gav bên avêtin da ku guhertin û veguherîna civakê misoger bibe, an jî divê ew bawerî were xurtkirin. Wekî ku min berê jî gotibû, hûn nekarin pirsgirêkeke sed salî di şevekê de çareser bikin. Îro der barê pirsgirêka Filistînê de agirbest hatiye çêkirin. Lê gelo hemû pirsgirêk dê çareser bibin? Na. Ew ê çareser nebin. Gelek tişt dê bi demê re derkevin holê. Ji bo pirsgirêka Kurd jî heman tişt derbasdar e. Ev gaveke yekem e. Divê ev gava yekem ji hêla her kesî ve bi awayekî rast were kirin û bi awayekî rast were nirxandin. Min berê jî pir zelal gotibû. Aliyê Kurd, bi tevahî, rola xwe lîstiye, ji PKK'ê bigire heya… Her kesî pabendî vê pêvajoyê bûye û her tiştê ku ji destê wan hatiye kirine da ku serkeftina wê misoger bike.
Bê guman, mimkun e ku hin pêşketinên ku hewl didin vê pêvajoyê têk bibin jî werin dîtin û em vê yekê dibînin. Çend çek hatin şewitandin û hwd.... Girîng e ku çek li dijî Tirkiyeyê neyên bikaranîn. Dê çi bibe ji wan çekan? Heta ku ev çek li dijî Tirkiyeyê, li dijî gelê Tirkiyeyê, li dijî dewleta Tirkiyeyê neyên bikaranîn, tu wateya nîqaşkirina berdewam a li ser vê yekê tune. Divê ev wekî teşwîqek ji bo têkbirina pêvajoyê were dîtin. Ez wisa dibînim. Belê, bê guman, Rojhilata Navîn dojeh e. Niha deriyên dojehê hatine vekirin. Kurd dê çi bikin? Bê guman, divê Kurd di xalekê de bin ku ew dikarin ewlehiya xwe misoger bikin. Pêdivî ye ku ew van hemû pêşketinan bi baldarî bişopînin û ev tişt ew e ku tê kirin. Ez wisa bawer dikim. Ji ber vê yekê, divê kes rexneyê li wan neke. Divê kes ji bîr neke ku mafê her kesî heye ku pêşeroja xwe misoger bike. Divê em wisa bibînin.
Te behsa gava yekem kir. Gavên din divê çi bin, an jî pirsgirêka Kurd çawa dikare were çareserkirin?
Rojekê, Serokkomarê Çekyayê ji min pirsî, "Çima tu li Tirkiyeyê behsa demokrasî û azadiyê dikî û çima tu mafên din dixwazî? Çima tu dewleteke serbixwe naxwazî?" Min got, "Em ne li dû xewnan in. Em li dû rastiyan in." Wî got, "Ez fêm dikim." Niha, xewn tiştek in. Lê belê xebatkirina ji bo misogerkirina tiştên ku dikarin werin pêkanîn û gengaz in, tiştekî din e. Îro, em li gorî tiştên gengaz û tiştn gengaziya wan nêzîk tevdigerin. Bê guman, dê nîqaş hebin. Bê guman, dê hin kes hebin ku bibêjin gavên ku tên avêtin ne bes in. Hin kes dê vê yekê jî rexne bikin.
Azadiya Kurdan ne zirarê dide Tirkiyeyê û ne jî gelê Tirkiyeyê. Berevajî vê, ew ê azadiya gelê Tirkiyeyê jî bîne. Birêz Ocalan her roj vê yekê dibêje.
Lê ev pêvajoyek e. Girîng e ku meriv bi gihîştina vê pêvajoyê bi rê ve bibe. Girîng e ku meriv bi qanehkirinê bi rê ve bibe. Em ê hem gelê xwe û hem jî gelê Tirkiyeyê razî bikin. Azadiya Kurdan ne zirarê dide Tirkiyeyê û ne jî gelê Tirkiyeyê. Berevajî vê, ew ê azadiya gelê Tirkiyeyê jî bîne. Birêz Ocalan her roj vê yekê dibêje. "Xema min ne tenê Kurd in. Ew e ku civak bi rêya azadiya xwe xurttir bibe. Ew e ku civak bigihîje xalekê ku karibe maf û azadiyên xwe biparêze. Ne tenê li Tirkiyeyê, li seranserê Rojhilata Navînê." Ew peyaman dişîne ku divê hemû mirovên ku pirsgirêkên wan hene bi têgihîştina civaka demokratîk tevbigerin û pirsgirêkên xwe çareser bikin.
Yek ji xalên ku Ocalan di tevahiya pêvajoyê de destnîşan dike, misogerkirina yekitiya demokratîk di navbera Kurdan de ye. Ev çima girîng e û di vî warî de çi berpirsiyariyên partî û rêxistinên Kurdan hene?
Tevgerîna bihevre û daxwazên hevbeş dikarin bandoreke girîng hem li seranserê cîhanê û hem jî li her çar aliyên cîhanê bikin. Ji ber vê yekê, girîng e ku di navbera Kurdan de atmosfereke diyalogê were pêşxistin. Mînak, em peyamekê ji aliyên li Sûriyeyê re dişînin. Dem hatiye. Divê hûn rûnin û bi hev re biaxivin. Divê ENKS û YPG jî karibin rûnin, biaxivin û nîqaş bikin. Divê projeyên hevbeş pêşkêş bikin. Divê daxwazên xwe parve bikin. Wekî din, federasyona Kurdan (Herêma Kurdistana Federe) îro xwedî çavkanî ye. Axir, rêveberiyek heye. Federasyonek, avahiyek Kurdî heye. Ew dikare li vir roleke çalak bilîze. Berpirsiyariyên wan hene. Girîng e ku ew di vî warî de roleke kartêker bilîzin. Di serdana me ya dawî ya Silêmaniyê de, her du partiyan (PDK û YNK) li Hewlêrê û Silêmaniyê eleqeyeke nêzîk nîşan dan. Wan erkên xwe bi cih anîn. Me di vî warî de kêfxweşiya xwe anî ziman.
Hêviya min ew e ku ev yek dê hawîrdorek ji bo diyalogê pêş bixe. Anku, yekitiya we dê hêzekê bide der. Ew hêz dê bandorê li hevtayê we bike. Bi vî awayî meriv dikare wê bibîne. Ji ber vê yekê, girîng e ku partiyên siyasî yên Kurd li Bakur an Tirkiyeyê rûnin, nîqaş bikin, biaxivin û qet nebe li ser hin xalan bicivin. Bê guman, partiyên siyasî wekî partiyên cuda derdikevin holê ji ber ku ew xwedî nêrînên cuda ne. Lê gelek war hene ku ew dikarin tê de xalên hevpar parve bikin. Ev ê beşdarî pêvajoyeke kurttir û rasttir bibe.
Yek ji xalên herî girîng û hesas ên vê pêvajoyê rewşa li Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê ye. Herî dawî, Bahçelî daxwaz kir ku Ocalan bang li QSD'ê bike ku çekên xwe deyne. Çima destkeftiyên Kurdan li wir wekî gef tên dîtin?
Niha, divê em rewşa li wir bi baldarî fam bikin û lêkolîn bikin. Kurd bi zilm û zordariyeke dijwar re rû bi rû bûn. Êrişên DAIŞ'ê li ser Kobanî belkî di tevahiya dîrokê de neyên jibîrkirin. Rêxistinên cîhadîst Kurdan hedef digirtin. Kurd neçar man ku ji bo parastina xwe çekan hilgirin. Wan çek hilgirt da ku xwe biparêzin. Ne ji bo perestina çekan. Wan ji bo artêşekê ava bikin çek hilnegirt. Niha, dema ku Kurd xwe diparêzin, dema ku hêzeke din tune ku wan biparêze, wan gaveke rewa avêtine û helwestek ji bo parastina xwe ava kirine. Rexnekirina vê yekê xelet e. Em dixwazin li Sûriyeyê komareke demokratîk were damezrandin. Anku, niyeta Kurdan tune ku ji Sûriyeyê veqetin. Lê ew dixwazin li Sûriyeyê wekî civakeke azad bijîn. Hemû mesele ew e ku civakeke azad be. Mercên vê çi ne? Ev mijar nîqaşbar in. Ew ê di nav Sûriyeyê de werin çareser kirin.
Hûn dikarin bi kesayetiyên siyasî yên Kurd ên wekî Mazlum Ebdî, Îlham Ehmed, Foza Yûsif, Salih Muslim û Asya Abdullah re diyalogê deynin û wan vexwînin Tirkiyeyê. Hûn dikarin biçin serdana wan. Hûn dikarin guh bidin ramanên wan.
Têgeha "biratiya kevnar" ku ew dibêjin, vî tiştî hewce dike. Ew bi xwe jî vê yekê tînin ziman. Dîrokeke wê ya dirêj heye. Kurd û Tirk xwedî biratiyek in. Ji ber vê yekê, divê hûn li gorî wê tevbigerin. Niha, Kurd jî welatiyên we ne. Ew li Qibrisê dojehê radikin û nêrînek wan a cuda li ser Kurdên li Sûriyeyê heye. Ev çi cure biratî ye? Kurdên Sûriyeyê girîng in. Ev pêvajo dê bi ser nekeve ger helwesteke astengker li dijî maf û azadiyên Kurdên Sûriyeyê were girtin. Divê ev bê dîtin.
Bi milyonan Kurd li Sûriyê hene, Kurdên rêxistinkirî. Ger hûn li vir projeyeke biratiyê dimeşînin, çima hûn Kurdên li Sûriyeyê wekî birayên xwe qebûl nakin? Çima hûn dixwazin helwestekê bigirin ku pêşeroja wan tarî dike, ji dêvla ku divê hûn piştgiriyê bidin wan? Raya giştî vê dibîne. Ez nabêjim; gel wiha dinirxîne. Di projeyeke wisa de, hûn hewce ne ku nêzîkatiyekê bidin der ku dê Kurdan qezenc bike. Kurdên li Sûriyeyê ji Kurdên li Iraq û Îranê cuda ne. Ji ber ku li wir xeta trênê hatiye vekirin. Nîvê eşîrê li wir maye, nîvê birayan li Sûriyeyê maye û yek jî li vir maye. Kurdên Sûriyeyê berê xwe didin Tirkiyeyê. Niha, divê em wê qebûl bikin. Hûn bi HTŞ'ê re dicivin. Ji ber vê yekê, herin û bi Kurdan re hevdîtinê bikin û bibînin ka ew çi dibêjin, çi daxwaz dikin, çi dixwazin.
Di nav Kurdan de aktorên girîng hene. Hûn dikarin bi kesayetiyên siyasî yên Kurd ên wekî Mazlum Ebdî, Îlham Ehmed, Foza Yûsif, Salih Muslim û Asya Abdullah re diyalogê deynin û wan vexwînin Tirkiyeyê. Hûn dikarin biçin serdana wan. Hûn dikarin guh bidin ramanên wan. Bi gotineke din, divê hin gav werin avêtin da ku ew razî bibin. Niha, dema ku ev nayê dîtin, di nav Kurdan de fikar çêdibe. Divê Tirkiyeyê hewl bidaya ku pêşeroja azad a Kurdan li wir misoger bikira.
Ev divitiya feraseta "biratiya kevnar" ku ew dibêjin dide der. Ew bi xwe jî vê yekê tînin ziman. Dîrokeke wê ya dirêj heye. Kurd û Tirk xwedî biratiyekê ne. Ji ber vê yekê, divê hûn li gorî wê tevbigerin. Niha, Kurd jî welatiyên we ne. Ew li Qibrisê dojehê radikin û nêrînek wan a cuda li ser Kurdên li Sûriyeyê heye. Ev çi cure biratî ye? Kurdên Sûriyeyê girîng in. Ev pêvajo dê bi ser nekeve ger helwesteke astengker li dijî maf û azadiyên Kurdên Sûriyeyê were girtin. Divê ev were dîtin.
Kurd jî xwedî hin xetên sor in. Ev der barê awayê tevgerên wan ên li Sûriyeyê de. Ev jî xêzeke sor a Kurdan e. Kurd dikarin rûnin û bi muxatabên xwe re diyalogê deynin. Mazlum Ebdî du roj berê bi Ahmet Şara re civiya. Hin nîqaş çêbûn. Pêşketin jî heye. Hûn jî tevkariyê li vê bikin. Ev derfeteke dîrokî ye. Belê, Sûriye cîranê we ye. Lê dema ku hûn li Sûriyeyê difikirin, pêşeroja Kurdan, pêşeroja wan a demokratîk jî bifikirin û hin daxwaz, gav û pêşniyazan bikin. Ev ê Kurdan kêfxweş bike.
Tu difikirî ku vexwendina aktorên Kurd ji Sûriyeyê ji bo Tirkiyeyê dê tevkariyê pêvajoyê bike?
Ez difikirim ku sûdmend e. Ez vê yekê girîng dibînim. Ew ê biçin wan vedxwînin vir. Di dawiyê de, ew dîplomasî ye, ji ber vê yekê tu wateya astengkirina dîplomasiya li cîhanê tune. Divê dîplomasî bêdawî be. Di dîplomasiyê de kîn û nefret tune. Di dîplomasiyê de mantiqeke nexwestiniyê tune ye.
Aliyekî vê pirsgirêkê ew kesên li sirgûnê ne. Gelek hevalên te yên ku tu bi salan e bi wan re di siyasetê de bûyî, niha li sirgûnê ne. Her wiha tê payîn ku ew vegerin. Ji bo çareserkirina vê pirsgirêkê çi gav dikarin werin avêtin?
Em hemû li benda vê ne. Îro, hevalên me yên neçar man ku welêt biterikînin, bi hesreta vegerê ne. Em jî vê hesretê hîs dikin. Ji nû ve tevlîbûna van hevalan, şiyana wan a ji bo beşdarbûna di siyaseta demokratîk de û girêdana wan bi gel re tiştek e ku em pir girîngiyê didinê. Ji ber vê yekê, bê guman, em bibînin ka tişt çawa pêşve diçin. Bê guman, ev hemû mijar divê werin nîqaş kirin.
Ger pêvajo dirêj bibe û enfekte bibe, dê çi celeb xetere derkevin holê?
Niha, ji ber sedemine mafdar, lezandina pêvajoyê carinan dikare pêvajoyê hilweşîne. Lêbelê, derengxistina wê an jî ji rojevê derxistina wê jî dikare heman encamên wê hebin. Ji ber vê yekê, girîng e ku meriv bi baldarî bimeşe û piştrast bike ku têgihîştina civakê li ser vê pêvajoyê neguhere an jî baweriya wan neşikê. Dibe ku pêvajo dirêjtir bidome, lê heke peyamên rast li ser pêşveçûna wê û tiştên ku divê werin kirin werin dayîn, mirov dê bi sebir guhdarî bikin. Lêbelê, heke hûn vê pêvajoyê pir dirêj bi bêdengiyê dirêj bikin, bawerî dê kêm bibe.
MA / Azad Altay - Ahmet Kanbal