WAN - Çîrokbêj Ayhan Erkmen ku ji bo projeya Oratoryoya Derwêşê Evdî û Edûlê û projeya Efsaneyên Kurdan amadekariyan dike, wiha got: “Dixwazim li dijî manîpulasyonên dîrokê yên serdestan, bibim zimanê lehengên kurd.”
Çîrokbêj Ayhan Erkmen bi sala ye gund bi gund digere û çîrok û destanên kurdan berhev dike. Erkmen, heta niha 150 çîrok tomar kirine, bideng gotiye, kiriye pirtûk û ji hêla dîtbarî ve jî gihandiye gel. Niha jî bajar bi bajar digere û van çîrok û destanan bi awayekî teatral pêşkeş dike. Erkmen, bi Projeya Çîrokên Muzîkal xwe gihand bi hezaran kesan. Erkmen, li Êlih, Mêrdîn, Sêrt, Agirî, Bedlîs, Wan û gelek bajarên din bi Projeya Çîrokên Muzîkal xwe gihand gel.
Erkmen, du projeyên nû ku destanên lehengên kurd vedibêje dixe meriyetê. Oratoryoya Derwêşê Evdî û Edûlê û Efsaneyên Kurdan: Rûstemê Zal, Kawayê Hesinkar û Cemşîd jî di demekî nêz de dê bi gel re bên parvekirin. Oratoryoya Derwêşê Evdî û Edûlê ji hêla Ayhan Erkmen ve hatiye nivîsandin û kompozîsyona muzîkê û beste ji hêla Kemal Yildirim ve hatiye kirin. Erkmen, ji bo çîrokên Efsaneyên Kurdan: Rûstemê Zal, Kawayê Hesinkar û Cemşîd jî li benda alîkariyê ye.
Erkmen, têkildarî xebatên xwe ji Ajansa Mezopotamyayê (MA) re axivî.
PROJEYA ÇÎROKÊN MÛZÎKAL
Erkmen, qala Projeya Çîrokên Muzîkal kir û wiha got: “Ez, di 6-7 saliya xwe de li ber destê çîrokbêj û dengbêjan mezin bûm. Serpêhatiya min a çîrokbêjiyê jî 6 salên xwe temam kir. Gund bi gund digerim û çîrok, destnên kurdan, bûyer û lehengiyan berhev dikim. Piştî berhevkirina van, di heman demê de li rabûrdiya van çîrokan dipirsim û lêkolîn dikim. Herî dawî jî çîrokê temam dikim û dest bi vegotinê dikim. Piştî 6 salan, êdî min dest bi Projeya Çirokên Mûzîkal kir. Navenda Çandê ya Baharê ya Êlihê xwedî li vê projeya min derket û me dest bi pêşandana wê kir. Em niha bajar bi bajar digerin û lehengî, evîn û bextê gelê kurd vedibêjin. Ez çîrokên wan vedibêjim û dengbêj jî stranên wan çêdikin. Em li Êlih, Mêrdîn, Sêrt, Tetwan û Wanê derketin ser dikê. Ji 7 salî heta 70’ê saliyê gelek kes hatin û em temaşe kirin. Li Sêrtê piştî em li ser dikê hatin xwarinê, zarokên biçûk ji hev re digotin; ‘Derwêş! Hedban bîne.’ Ev ji bo min mezintirîn xelat e. Xeyala min ew e ku gund bi gund bigerim, çîrok û destanan berhev bikim û di dilê zarokan de cih bigirim. Ev xeyala min pêk hat û dixwazim van xeyalan hêj mezintir bikim.”
‘ÇÎROK JI BO KURDAN TERAPÎ YE’
Erkmen, anî ziman ku vegotina çîrokan ji bo kurdan di heman demê de terapî ye û wiha pê de çû: “Em, bi dîroka xwe hem xemgîn hem jî keyfxweş dibin. Hemû xemgînî û keyfxweşî me heta niha di dilê xwe de veşartî ne. Kesekî qala lehengî û bextreşiya kurdan nekiribû. Piştî min ev vegotin, ji gelek deverên cîhanê mirov ji min re peyaman dişînin û keyfxweşiya xwe vedibêjin. Piştî her vegotina çîrokan mirov tên gel min û qala çîrokên malbatên xwe dikin. Mirov naxwazin ev destan êdî tenê di nava malbatê de veşarî bimînin û dixwazin her kes bibihîse. Li rexekî dê tûrikê me bi pişta me ve û dê gund bi gund, navçe bi navçe, bajar bi bajar bigerin û van çîrokan vebêjin. Her kes bi qasî çîroka xwe heye. Dema ez qala van dikim, hinek kes dibêjin qey ez sivik nêzî dîroka kurdan dibim. Çîroka her lehengekî heye û qet qala wê nehatiye kirin. Ji ber ku ev lehengiyên wan biçûk hatine dîtin.”
‘JI HER DEVERA CÎHANÊ JI BO MIN ÇÎROKAN DIŞÎNIN’
Erkmen, da zanîn ku di nava 6 salan de 150 çîrok vegotiye û tomar kiriye. Erkmen, axaftina xwe wiha domand: “Hema hema êdî ji her devera cîhanê bo min çîrok tên şandin. Mirov, deng û vîdeoyên xwe qeyd dikin û ji min re dişînin. Ji Xorasan, Tiflîs, Moskov, Sîbîrya, Anatoliyaya Navîn û ji her derê dişînin. Ez çûm gelek welatan, min çîrokên kurdên li wan deran dijîn kom kir û bi xwe re anî. Tu xwe nêzî kîjan kurdî û kîjan xaka kurdan bikî ji te re qala tiştekî dikin. Hewceye em jî li wan guhdar bin. Derfetên nivîskarên çîrokan û çîrokbêjên wan hene. Li gelek cihan kampan vedikin û li wir perwerdeyan didin. Mixabin derfetekî me yê wisa nîne. Heke saziyên me pêşengtiya wê bikin û qurs û kampan vekin, bêguman ez amade me perwerdeyê bidim. Dixwazim bajar bi bajar bigerim û perwerdeya çîrokan bidim ciwanan. Bila ciwanên me di vê mijarê de biwêrek tevbigerin û çîrokan vebêjin. Dema ez jî ji ewil ketim vê rêyê, heta bavê min jî digot; ‘Tu navê malbata me biçûk dixî.’ Divê her yek ji me xwedî li ziman û nirxên gelê kurd derkeve. Ez ji bo kesên ez li ber çoka wan rûniştim û çîrok jê guhdarî kirin û nirxên kurdan deyndar im.”
‘DIXWAZIM BIBIM ZIMANÊ LEHENGÊN KURD’
Erkmen, got ku hinek fîgurên carnan li ser dikê dike ji bo mirovan “xerîb” tên û wiha dirêjî da axaftina xwe: “Dibe ku hereketên ez dikim û hinek fîgur ji bo mirovan xerîb bên. Lê ez teatrala mirovên min çîrok jê guhdarî kirî dikim. Ez rolê nakim, tenê hestên xwe vedibêjim. Sosyolojî û dîroka kurdan ji bo min xerc e. Carnan mirov tiştên dîrokî vedibêje, hinek kes dibêjin ‘te ev ji ku derxist?’Ji bo min tişta girîng ew e ku ya kurdekî ji kalê xwe hîn bûyî û gihandiye nifşên nû ye. Ji bo vegotina min a dîrokê ya rast ew e. Bêguman ez li dîrokên din jî dinêrim, li ser arşîvan lêkolînan dikim. Ez li ser pirtûkên faris û osmaniyan lêkolînan dikim. Lê ji bo dîrok, ew tişt e tişta ku kurdekî ji kalên xwe bihîstiye. Ez dixwazim bibim zimanê lehengên kurd. Dema hezar sal piştre dengê wan gihişt neviyên wan, wê demê em ê pê serfiraz bin û fêm bikin ku me tiştekî girîng kiriye.”
‘LI DIJÎ MANÎPULASYONA SERDESTAN ÇÎROKBÊJÎ’
Erkmen, diyar kir ku li dijî manîpulasyona hêzên serdest a li ser dîroka kurdan, divê çîrok bên vegotin û ev tişt anî ziman: “Hêzên serdest ji ewil ziman û çanda gelekî reş dikin. Tu mecbûrî li dijî vê têbikoşî. Nexwe tu bêyî ziman û çandê welatekî ava bikî dê çi bibe? Serdest, bi xwe dîroka xwe dinivîsin. Efsaneyên rom û rumê heman in. Ji ber ku ji hev dizîne. Efsane û dîroka me heye lê nayên vegotin. Heke bi salan berê ji me re nehatibûya gotin ku ‘Kawayê Hesinkar kurd e’, belkî jî em ewqasî berxwedêr nebûna. Mamê min digot ku wan heta salên 1960’an jî Newroz pîroz dikirin. Fermandarekê lîwayê tê û temaşe dike. Dibêje; ‘Kurd salê 364 rojan tune ne lê di rojekê de dibin leheng. Heke wiha bidome û Newrozê du rojan pîroz bikin, kurd dê bikevin nava ruheke din.’ Û ji ber vê sedemê Newrozê qedexe dike. Mesela, di salên dawî de destûrê nadin ku Newroz di hefteyekê de bên pîrozkirin. Ji ber ku naxwazin kurd hefteyekê li ser pêyan bin.”
‘SALÊN DIRÊJIN BI RUHÊ KURDAN DILÎZIN’
Erkmen, têkildarî Efsaneyên Kurdan: Rûstemê Zal, Kawayê Hesinkar û Cemşîd û Oratoryoya Derwêşê Evdî ku dê di demekî nêz de bikevin meriyetê jî ev agahî da: “Ez ê çîrokên Derwêşê Evdî û Efsaneyên Kurdan: Rûstemê Zal, Kawayê Hesinkar û Cemşîd vebêjim. Heke derfetên me yên madî têr bikin, em ê van projeyan bilezûbez bixin meriyetê. Heke karsaz û saziyên kurd alîkariyê bidin me, em ê van projeyan bêhtir bigihînin gel. Heke vê bikin dê xebatên dîrokî bibin dîroka wan jî. Mebesta me ew e ku ruhê kurd rabe ser pêyan. Ji ber ku demekî dirêj e bi ruhê kurdan dilîzin. Heke em xwedî lê dernekevin, dê her tiştek bi serê me bê. Kî ji bo kurdan tenê kevirekî jî deyne ser kevirekî, ev yek girîng e. Derxistina dîrok û çîrokên kurdî û vegotina wan, bi qasî nan û avê lazim in. Dema ez li ser Oratoryoya Derwêşê Evdî dixebitîm, min tevahiya stranên di vê mijarê de hatine gotin guhdarî kir û xwend. Piştre jî du salan li ser arşîvên osmaniyan xebitîm û min li nivîsên derheqê Derwêşê Evdî û Edûlê de hatine gotin lêkolîn kir. Dema ev projeya ku lehengiya hevpar a hemû kurdan e kete meriyetê, em ê qonaxeke pir girîng jî derbas bikin.”
MA / Adnan Bîlen