AMED – Hevserokê MED-DER'ê Mehmet Esen, têkildarî Tora Ziman û Çanda Kurdî diyar kir ku zarok pêşeroja civakê ne û got: "Dema zarokek bi zimanê dayika xwe perwerdê nebîne û wî zimanî di nava civakê de nejî ew zarok weke xwarineke bêtem, bêxwê û nîvcomayî dimîne. Ew zarok kesayetiya xwe temam nake."
Hevserokê Komeleya Lêkolîna Ziman û Çandê ya Mezopotamyayê (MED-DER) Mehmet Esen, Tora Ziman û Çanda Kurdî nirxand.
Esen, diyar kir ku dema mirov qala zimanî bike nikare zarokan li derveyî vê mijarê bihêle, ji lewre zarok pêşeroja ne û got: Ji ber vê yekê, di torê de pêwîstiya bi xebatên zarokan jî derket holê. Em wek 14 saziyên ku li Amedê kar û barên zarokan dikin beşdarî torê bûn. Hinek sazî karên hunerî, hinek ser derûnî û civakî dixebitin. Her sazî cur bi cur xebatên wan hene. Ji bo civakekê giringiya zarokekî çi ye? Me ev tişt nîqaş kirin. Di encama niqaşên me de ev derket. Dema zarokek xwerû zimanê dayika xwe an yê civaka xwe perwerdê nebîne û wî zimanî di nava civakê de nejî ew zarok weke xwarineke bêtem, bêxwê û nîvcomayî dimîne. Ew zarok kesayetiya xwe temam nake. Tenê xwendin û nivîsandina civakê têra nake. Divê hişmendiya wê civakê jî wergire. Zarok li gorî nirxên civaka xwe mezin bibe. Bila ji hemû çand û zimanan re jî vekirî beî lê di serî de bila xwe, ziman, çand, dîroka nas bike".
Esen, anî ziman ku di komxebata torê de ji bo vê yekê hin pêşniyar jî hatine kirin û got: "Hin sazî hene pêşî li ber pişaftina zarokên kurdan vedikin. Hinek kampanya didin dest pê kirin, dibên em ê pirtûkan bibin vî gundî ji bo zarokan. Lê tu pirtukên kê dibî ji zarokên kê re dibî? Pirtûkên tirkî ji zarokên kurdan re dibî. Dibe ku armanc cuda be lê tu wî zarokî dikujî. Ew ziman, çand ne yê wan e. Tu diçî wî zimanî ser wan zarokan didî ferz kirin. Heke xizmetek ji bo wan zarokan biçe jî divê li gorî nirxên civakê û jiyana wî zarokî û li gora xwebûna wî zarokî here, ne tiştekî derveyî wî zarokî ku ew zarok ji xwebûna xwe dûr bikeve".
'ZIMAN ŞAŞ WERE ZANÎN DÊ ŞAŞ WERE FÊR KIRIN'
Esen, da zanîn ku saziyên bi zarokan re dixebitin hem di hêla perwerdehiya pedagojîk de hem jî di hêla çand û zimanê kurdî de mamosteyên wan qels in û got: “Dê mamoste çawa nêzîkî zarok bibe an jî gav bi pirsgirêkekê re rû bi rû bimîne, wê çawa çareser bike, nabe bersiv. Dema ziman jî şaş were zanîn dê şaş were fêr kirin jî. Ji ber ku zarok mamoste ji xwe re wek rolmodel digire. Heke zarok li gora çand, huner û civaka xwe nirxên xwe yên civakî perwerde nebe û mezin nebe, ew zarok ji destkeftiyê zêdetir dê bibe xetere ji wê civakê re. Ji bo vê jî tişta pêwîst ew zarok bi zimanê dayika xwe perwerde bibîne. Em daxwaz dikin ku zarok bi zimanê dayika xwe perwerde bibînin. Divê ji bo pêşeroja zarokan mirov pirsa ji zarokan bikin".
'HÛN DIKARIN MALÊN XWE BIKIN DIBISTAN'
Esen, anî ziman ku li ser pêşniyaran wê lêhûrbunek çê bibe û wê di nêz de ji pêşniyarên hatine kirin hinan jê pêk bînin. Esen, got: "Tora Çand û Ziman hişmendiyek wisa li civakê dide avakirin. Heke hûn bixwazin zarokê we binirx û çanda xwe mezin bibe hûn dikarin malên xwe bikin dibistan jî. Qet nebe dawiya hefteyê zarokên xwe bişînin saziyên çand û hunerê ji bo ku hînî ziman bibin.”
Esen, destnîşan kir ku her maseyeke torê balê dikişîne ser hêlên cuda yên civakê û got: “Divê qenaleke me ya kurdî tenê karê wê çand, huner û zimanê kurdî be û li ser vê bixebite. Divê her kes jî zarokên xwe teşwîqî temaşekirina wê qenalê bikin. Bila rêzefîlm, belge, portreyên zanyar, hunermend, nivîskarên kurd di wan televîzyonan de werin nişandan. An jî bernameyên taybet yên li gorî zarokan werin çêkirin. An dersên zimanê kurdî werin dayîn. Divê hişmendiya perwerdehiya ziman were dayîn di televîzyonê de. Aliyekî din nivîskar dikarin ji bo zarok û ciwanan mijarekê ji xwe re diyar bikin û wek fasîkul wan mijaran binivîsin û mal bi mal belav bikin".
Esen, ji bo pêşxistina ziman û çandê hin pêşniyar kirin û xwest ku şaredarî muzîk û metelokên kurdî bi rêya CD’yan an jî rêbazên din li hemû ajokaran belav bikin. Esen, dîsa pêşniyar kir ku hemû esnafên bajêr bi kurdî bi muşteriyên xwe re danûstandinê bikin û ji bo vê zanebûnê jî xebat bên meşandin.
'NE SED, HEZAR DIBISTAN JÎ TÊRA NAKE'
Esen, anî ziman ku bi dibistanên heyî pirsgirêka ziman çareser nabe û got: “Ne tenê sed dibistan hezar dibistan jî vebin têra nake. Divê di serî de ji bo zarokan lêkolînek were kirin. Dema zarokek li ser zimanê dayikê perwerde bibîne destkeftiyên wî çi ne? Dema nebîne di jiyanê de çi kêmaniyan dijî. Hêla wî ya derûnî û civakî were lêkolînkirin û li ser vî awayî raporek were amade kirin. Ji Wezareta Perwerdehiyê ya Tirkiyê re were pêşkeş kirin. Me ev xebat li nav civaka kurdan de kir em gihiştin vê encamê ji ber ku di eslê xwe de zimanê vê civakê bi kurdî ye. Dema zarok diçe perwerdeyê bi tirkî dibîne di vê hêlê de kêmahiyan dikişîne. Pêşî dê tespîta pirsgirêkê bikî. Karê lêkolîna ku te kiriye. Dê bi raya giştî re parve bikî, ev lêkolîn hatiye kirin bi civakê bidî zanîn ji xwe xema dewletê nîn e. Ji xwe dewlet li hemberî te di nava xebateke pir mezin de ye. Êdî li gundan jî zarokên 3-4 salî dibin kreşan asîmîle dike. Divê raya giştî bê agahdarkirin ji bo ku milet bizane.”
'DAXWAZNAME WERIN DAYIN DEWLET NEÇARE KU GAV BIAVÊJE'
Esen, dest nîşan kir ku Wezareta Perwerdehiyê biryar daye ku li kreş û dibistanên navîn dersên zimanên cuda yên wekî hilbijarte bên dayîn. Esen, pêşniyar kir ku her kurd ji bo zarokên xwe bi daxwaznameyan biçin serî li dibistanan bidin û ji bo zarokên xwe dersa kurdî bibijêrin û got: “Ger ku li Kurdistanê 3-4 hezar zarokên kurdan dersên kurdî hilbijêrin belkî dewlet deng jî neyne xwe û xwe bêxem bike. Lê ger ku bi sed hezaran kurd ji bo zarokên xwe daxwazname bidin û kurdî hilbijêrin dewlet neçare gavan biavêje. Yan wê di dibistanan de polên taybet veke yan jî ji bona kurdî mamosteyan tayîn bike. Dibe ku di demekê de her tişt çê nebe, lê wê gavek bê avêtin.”
'ZAROK PÊŞEROJA CIVAKÊ NE'
Esen, diyar kir ku berî qeyûm tayînî şaredariyan bên kirin, kreş di destê şaredariyan de bûn û kurdan zarokên xwe dişandin kreşan û fêrî kurdî dikirin û got: "Lê ji ber ku niha li wan krêşan perwerdehiya bi kurdî tuneye malbat neçar in zarokên xwe bişînin dibistanên tirkî. Hin xemxurên ziman di dawiya heftê de zarokên xwe dişînin atolyeya çand, ziman û hunerê lê ev ne bes e. Bêtir zarokên kedkaran tên atolyeyan. Li aliyê din li bajarên ku hatin xerabkirin, malbatên ku xanî û bajarên wan hatin xerabkirin zarokên xwe dişînin atolyeyan.”
Esen ji bona pêşeroja zarokan jî axivî û got: “Zarok pêşeroja civakê ne. Berpirsyariya zarokan berpirsyariya pêşerojê ye. Ji ber vê yekê zehmet e û giran e. Di serî de mamosteyên ku li atolyeyan dersê didin, divê di aliyê ziman, çand û dîroka kurdan de serwer bin û zarokan baş perwerde bikin. Derûniya zarokan baş zanibin. Ji ber vê yekê divê berê mamoste bên perwerdekirin. Ya din divê tenê em bi 10-12 atolyeyan bi sînor nemînin û hejmarê pir zêde bikin. Divê li hemû tax, gund, navçe û bajaran vê hişmendiyê pêş bixin. Li hemû deran malên çand, huner û ziman ava bikin û her kes zarokên xwe bişînin van malan. Dîsa divê ji bo zarokan em materyalên dersê û robotîk ava bikin û zarok karibin bi van materyalan fêrî çand û ziman bibin. Dîsa bi rêya medyayê em dikarin bi fîlmên weke karton çand û ziman bi zarokan bidin fêrkirin û divê malbat jî bi zarokan bidin temaşe kirin û gelek mînakên wekî wê.”
MA / Fahrettîn Kiliç