Oremar: Berxwedana Qazî bi têkoşîna Ocalan re bû yek

img
 
WAN - Bi ser darvekirina pêşengê Komara Kurdistanê Qazî Mihemed re 75 sal derbas bûn. Nivîskar Kakşar Oremar got: “Berxwedana Qazî Mihemed îro bi têkoşîna birêz Ocalan ku da destpêkirin re bûye yek. Ev têkoşîn li Rojhilat bi felsefeya ‘Jin jiyan azadî’ didome.” 
 
Li bajarê Mahabadê yê rojhilatê Kurdistanê bi pêşengtiya Pêşewa Qazî Mihemed Komara Kurdistanê hatibû avakirin. Bi ser darvekirina Qazî Mihemed re 75 sal derbas bûn. Li Mahabadê yek ji malbatên tên nasîn malbata Qazî ye. Qazî Mihemed ku yek ji ferdên vê binemalê ye di sala 1893’yan de hatiye dinê. Pêşewa dibistana xwe li cihek bi navê Qutibxane ku dersa olî lê tê dayîn, kuta dike. Pêşewa Qazî piştî ku perwerdehiya xwe temam dike, dibe Midûrê Daîreya Weqfên Mahabadê. Piştî wefata bavê xwe Qazî Alî li Mahabadê wezîfeya Qazîbûnê digire ser xwe. Piştî demekê Qazî Mihemed, li Mahabadê wezîfeya dadgeriyê dike. 
 
Pêşewa di sala 1945’an de dibe endamê Rêxistina Komeleyê Jiyanêwê Kurdistan. Piştî demek kin dibe rêberê rêxistinê û di 22’yê Çileya 1946'an de Komara Kurdistanê radigihîne. 
 
 
KOMAR TÊ DAMEZRANDIN 
 
Pêşewa û sazûmankarê Komara Kuristanê Gazî Mihemed ku 76 sal berê di 22’ê Çileya 1946’an de li Meydana Çarçira ya Mahabadê, Ala Kurdistanê radike û Komara Kurdistanê radigihîne. Di civîna parlamentoyê ya li 11’ê Sibata 1946’an de dibe Serokkomar. Pêşewa Qazî di meraîma sondxwarinê ya parlamentoyê de wiha sond dixwe: “Ez li ser navê Xwedayê mezin, Qûrana pîroz, welat û ala xwe son dixwim; ez ê heta dilopa xwîna xwe ya dawî û nefesa xwe ya dawî, bi can û malê xwe, di rêya azadiyê de da ku ala me li asîman ba bibe bixebitim.” 
 
EY REQÎP Û ZIMANÊ KURDÎ
 
Heman rojê li parlamentoyê helbesta “Ey Reqîp” a ku di sala 1938’an de ji aliyê helbestvanê kurd Yûnûs Raûf ango Dildar ve hatiye nivîsandin, wek sirûda neteweyî tê pejirandin. Parlamentoya Komara Kurdistanê di 11 mehan de ji perwerdehiya maf û azadiyan bigire heta parastina mafên neteweyî yên di dîplomasiyê de, ji xebatên çand, çapemenî û weşanê û gelek xebatên din hatin kirin û mohra xwe li xebatan da. Zimanê kurdî wek zimanê fermî tê ragihandin. Di dibistanan de dest bi dersa kurdî hat kirin. Li gel rojnameya Kurdistanê kovarên wek Hawar, Hîlale, Agir, Gelawêj û Niştîman hatin weşandin. Radyoyên kurdî dest bi weşanê kirin û ji bo pêşvebirina ziman û edebiyata kurdî xebat hatin kirin. 
 
Nivîskarê pirtûka “Yadîgarên Komara Kurdistan a Sala 1946’an” ku li ser Komara Kurdistanê hatiye nivîsandin û rojnamevan Kakşar Oremar têkildarî Komara Kurdistanê û salvegera darvekirina Qazî Mihemed, ji Ajansa Mezopotamya (MA) re axivî. 
 
Kakşar Oremar
 
KOMARA KURDISTANÊ 
 
Oremar diyar kir ku navê resen ê komarê rawestiya û got: “Navê esil ê komarê Cumhûrî ango Komara Kurdistan e. Rojname û kovarên wê demê gotine Cumhurî Kurdistan. Komara Mahabad nîne. Gelek kesan wisa gotiye lê navê ew wek Komara Kurdistan tê zanîn.” 
 
SÎNORÊN KOMARÊ 
 
Kakşar Oremar destnîşan kir ku sînorên Komara Kurdistanê tenê ne bajarê Mahabadê ye û bajarên Ûrmiye, Salmas, Makû, beşek Xoyê, Kutur, Serdeşt, Piranşer, Şino, Mahabad û Bokan di nava sînorê komarê de ne. Oremar wiha got: “Helbet Qazî Mihemed, Komara Kurdistanê ava kir lê belê xeyala wî Kurdistana mezin bû. Jixwe di deftera xwe ya nîşeyan de nexşeya Kurdistana mezin hebûye û ew alîgirê yekitiya kurd bû. Her tim gotiye ku serî rakirina wan wek berdewamiya Şêx Seîd, Îshak Nûrî Paşa, Simkokê Şikakî û Şêx Ûbeydûllahê Nehrî ye.” 
 
POLÎTÎKA Û XEBATÊN KOMARÊ 
 
Oramar da zanîn ku li Komara Kurdistanê ku nêzî salekê dom kir, hewl hat dayîn ku hemû tişt bên sîstematîzekirin û wiha got: “Di wê demê de gelek biryar hatin girtin û yek ji van biryaran jî biryara yekkirina hemû xaka Kurdistanê ya li Rojhilat bû. Helbet ji ber ku di wê demê de hêza wan têr nekiriye, nikaribûne tiştekî bikin. Kurdî dibe zimanê fermî û perwerdeya bi kurdî dest pê dike. Kovar û rojnameyên bi navê Kurdistan bi kurdî çap dibin. Kovarek bi navê Niştiman derdikeve. Li bajarê Bokanê kovar û pirtûkên kurdî ji bo zarokan tên weşandin. Mafên wekhev ji bo ermen û cihûyên li Mehabadê dijîn jî tê dayîn. Jin bi mêran re bi mafên wekhev dest bi jiyana xwe dikin, lewra bi piştgiriya Qazî Mihemed hevjîna wî dest bi rêxistinkirina jinan kir. Hewl hat dayîn ku yekitiya jinan bê avakirin. Di wê demê de jî ji ber wekheviya mafên jinan, Qazî ji aliyê hin şêx û meleyan ve weke 'kafir' hat ragihandin. Li şûna ku Qazî Mihemed bibe dîktator, 6 rojan li Mizgefta Ebbas Aga ya Mahabadê bi şêx û meleyên ku wî wekî ‘kafir’ îlan kirine re nîqaşan dike. Di dawiya nîqaşan de şêx û meleyan di wê baweriyê de ne ku jin xwedî mafên wekhev in. Yek ji wan karên ku hatine kirin şandina 60 xwendekaran ji bo zanîngeha leşkerî bo Rûsyayê ye.”
 
 
AZERBAYCAN PEYMANÊ XERA DIKE 
 
Oramar diyar kir ku Qazî Mihemed di warê dîplomasiyê de bi hikûmeta Azerbeycanê re têkilî daniye û li Kurdistanê bi hikûmeta Azerbaycanê re lihevkirinek çêkiriye û wiha got: “Di vê peymanê de dê li dijî êrişeke muhtemel a Îranê yekitî bê çêkirin û li dijî wê rabin. Her du dewlet jî dê rêzê li mafên kurdan û azeriyan li welatê xwe bigirin. Her kes wê bi zimanê xwe yê zikmakî bixwîne. Li gorî piraniya nifûsê dê zimanên fermî yên yekem û duyemîn bêne dayîn. Lê hukûmeta Azerbaycanê bi peymanê tevnegeriya û plan kir ku kurd bikevin bin serweriya wê. Qazî li dijî vê yekê derket û ev peyman bi dawî bû.”
 
YEKITIYA NETEWEYÎ YA KURD 
 
Oramar daxwaza yekitiyê ya Qazî Mihemed bi bîr xist û wiha berdewam kir: “Gelê kurd bi gelek komkujiyan re rûbirû maye. Li dijî van komkujî û êrişan, Qazî 75 sal berê gotiye ‘Yekitiya Neteweyî ya Kurd’ û gotina wî hîn jî derbasdar e. Berxwedana ku Qazî afirandiye bi têkoşîna birêz Ocalan a îro daye destpêkirin û bi felsefeya 'Jin jiyan azadî' li rojhilatê Kurdistanê û Îranê dewam dike. Divê em girîngiya Qazî ya li ser yekitiyê ku daxwaza wî ya yekitiyê ye, bi bîr bînin û li gorî wî divê em zemîna têkoşînê ya kurdewarî peyda bikin.”
 
PÊŞEWA TÊ BIDARVEKIRIN 
 
Oramar anî ziman ku Yekitiya Komarên Sovyet ên Sosyalîst (SSBC) di sala 1941'an de ji Îran û Rojhilatê ku hatibû dagirkirin vekişiya û wiha axivî: “Îranê bi piştgiriya Brîtanyayê dest bi êrişa ser Komara Kurdistanê kir. Qazî Mihemed ku li dijî komkujiyên muhtemel bi raya giştî re hevdîtin pêk anî, li ser daxwaza gel biryar da ku bi rêveberiya Îranê re li hev bikin. Artêşa Îranê di 17’ê Kanûna 1946’an de kete bajarê Mahabadê û dawî li Komara Kurdistanê anî. Qazî Mihemed, birayê wî Sedr Qazî û pismamê wî Seyf Qazî di 31'ê Adara 1947'an de li Meydana Çarçirayê, piştî darizandina 2 rojan hatin bidarvekirin.” 
 
 
WESYETA QAZΠ
 
Şîret û wesyetên ku Qazî Mihemed beriya bidarvekirina xwe ji gelê kurd re nivisandibû wiha ye: https://xwebun1.org/wesiyeta-qazi-mihemed-ji-bir-nekin/
 
MA / Cengîz Ozbasar
 

Sernavên din

14:32 Li Amedê 7 xwendekar hatin binçavkirin
14:30 Gelek kes çûn serdana şîna Onder a li Semsûrê
13:10 Piştî dîlgirtina 31 salan hat warê xwe
13:05 Têkildarî rewşa girtiyan li Amedê daxuyanî tê dayin
13:03 PKK’ê ragihand: Me kongreya xwe ya 12’emîn li dar xist HATE NÛKIRIN
12:26 Şaredariyê li dijî biryara redkirina navê ‘Orhan Dogan’ serî li dadgehê da
11:35 Berdevka DEM Partiyê: Hindik ma ye PKK ragihîne ku kongreya xwe li dar xistiye
11:28 Êrişên Hindistan û Pakistanê yên li dijî hev zêde dibin
11:27 Dema ku giliyê gardiyan kir, bû gumanbar
11:18 Ji bo Sirri Sureyya Onder li Semsûrê şîn hate danîn
11:08 Malbatan ji bo hevdîtina li Îmraliyê serlêdan kirin
10:50 Der barê rojnamevan Kanbal de doz hat vekirin
10:25 Rêwîtiya koçeran dest pê kir
10:03 Welatiyên li bazara taxê: Çareserî banga Ocalan e
09:54 Hevdîtinên çareseriyê yên di meseleya Kurd de
09:53 Dîcle Anter: Sirri ji bo hevrûbûna bi rastiyan re têkoşiya
09:32 Çelîk ê piştî 31 salan hate berdan li warê xwe bi coş hate pêşwazîkirin
09:26 Li girtîgehên Antalyayê 90 girtiyên nexweş hene: Girtiyan berdin
09:05 Dîmenên nû yên li Gabarê birîna daran derket holê
09:04 Li Şirnexê gel nikare ji xizmetên tenduristiyê sûd bigire
09:02 ‘Sererastkirina qanûnî ya ji bo mafê hêviyê gaveke bivênevê ye'
09:01 Xizmên girtiyan: Em hem li benda aştiyê hem jî li benda gotinên Abdullah Ocalan in
09:00 ROJEVA 9’Ê GULANA 2025’AN
08/05/2025
16:46 Arinç: Divê dewlet kesên di pêvajoyê de cih digirin biparêze
16:37 Li Amedê xwendekarên hiqûqê Onder bi bîr anîn
16:29 Bi hinceta ‘tililî’ û ‘hembêzkirinê’ ceza dan 9 girtiyên jin
16:22 Di meha Nîsanê de 8 jê zarok 152 karkeran jiyana xwe ji dest dan
15:42 124 kesan xatir ji Onder xwestin: Te li dilê me tevan aştî nivîsand
15:17 Doza Oner ê bi wesayîta zirxî hatibû qetilkirin birin îstînafê
13:51 Di rêya nexweşxaneyê de êrişî girtiyan kirin
13:44 Cezayê hucreyê dan girtiyan
13:32 Erdogan: Pêvajoya li pêşiya me dê hêsan nebe
13:26 Li Amedê lansmana Fuara Hunerê ya ArtTîgrîsê hat dayin
12:39 Li cîhanê hevdîtinên aştiyê: Bi avêtina gavan çareserî pêk hat
12:37 Mafê tedawiyê yê Werîşe Mûradî tê astengkirin
12:31 Di doza rojnameger Guneş de dê ji emniyetê ‘agahî’ bên xwestin
12:25 Ji bo daxuyaniya têkildarî girtiyan banga tevlibûnê hat kirin
12:22 Parêzerên Abdullah Ocalan ji bo hevdîtinê serlêdan kirin
12:21 DEM Partiyê têkildarî îdiayên sûîqestê daxuyanî da
12:06 Danişîna doza girtiyê nexweş Karatay hate lidarxistin
11:58 Starta çalakiyên Serê Gulanê hate dayin
11:34 Di şerê Hindistan-Pakistanê de herî kêm 43 kes hatin kuştin
11:29 Li dijî girtîgehên bi ‘tîpa bîrê’ greva birçîbûnê tê destpêkirin
11:24 Ji bo rojnameger Zeynep Kuray biryara beraetê hate dayin
11:20 Welatiyên li dijî GES'ê li ber xwe didin: Em naxwazin ji gundê xwe bar bikin
10:50 Êrişên DAIŞ’ê yên li Dêrazorê didomin
10:44 Dayika girtiyê nexweş Ayik: Ji bo aştiyê ji ewil divê girtiyên nexweş bên berdan
10:20 Xelkê Amedê ji zema bo veguhestinê hatiye kirin aciz e
09:53 Tevî agirbestê jî Tirkiyeyê 23 hezar û 369 caran êriş kir
09:52 'Ge rem bibin yek wê şanoya Kurdî bibe asoya gel'
09:28 'Em mecbûr in xwesteka herî mezin a Onder aştiyê pêk bînin'
09:28 ‘Divê hemû sazî ji bo bidawîkirina tundiyê bi berprisiyarî rabin'
09:22 Mal bi mal digere û banga Abdullah Ocalan ji gel re vedibêje
09:10 Poşmantî qebûl nekir berdana wî 11 mehan hat taloqkirin
09:09 'Em ê alaya Onder a ji bo aştiyê di asta herî jor de bilind bikin'
09:00 ROJEVA 8’Ê GULANA 2025’AN
08:49 Dewleta tirk Amediye bombebaran kir
08:48 Hesaba X’ê ya Îmamoglû hate astengkirin
07/05/2025
16:49 Ji bo Onder mewlûd hatin dayin
16:24 Li Dêrsimê operasyona leşkerî hate destpêkirin
16:08 Onder li Meclisê hat bîranîn: Divê pêvajoya nîvco hiştî em temam bikin
15:30 ÎHD: Piştevaniya bi girtiyan re tiştekî însanî ye
14:46 Li Wanê starta 15’ê Gulanê Cejna Zimanê Kurdî hat dayin
14:33 Hevserokê SGDF’ê Muslum Koyun tehliye bû
14:18 Di doza Semra Guzelê de ji bo şahid biryara anîna bi darê zorê
13:58 Bahçelî li Meclisê çû serdana şîna Onder
13:42 Welatiyên li dijî GES'ê derketin kemçe dan sekinandin
13:18 Li Stenbolê bi pileya 3.4’ê erdhej çêbû
13:06 Li Almanyayê zanîngeha Kurd tê vekirin
12:38 Li Sûriyeyê di rojekê de 13 kes hatin qetilkirin
11:42 Rojnameger Dîren Yurtseverê beraet kir
10:57 Çeteleya tundiyê ya JINNEWS’ê: Di meha Nîsanê de 34 jin hatin qetilkirin
10:44 Cezayê muebbeta girankirî dan kujerê Hîlal Karê
10:28 Şerê di navbera Hindistan û Pakistanê de giran dibe: Bi dehan kes hatin kuştin
10:02 Li Kerboranê rêyên 3 gundan bi hinceta 'ewlehiyê' hatin girtin
09:59 Cotkarên tûfiringiyan ji ber zêdebûna lêçûnan bi gilî û gazinc in
09:43 Temel: Em ê ji bo xeyala Komara Demokratîk a Onder bixebitin
09:34 Dayikên Aştiyê: Têkoşîna Onder dê bi ser keve
09:26 Ayla Akat Ata: Têkoşîna Onder wesiyete
09:25 Gundê Cixsê GES'ê naxwaze!
09:13 Ji bo berdana girtiyên nexweş dakevin qadan
09:13 Zeyneb Murad: Banga Abdullah Ocalan bû zemîna konferansê
09:00 ROJEVA 7’Ê GULANA 2025’AN
06/05/2025
16:33 Dadgeha Bilind di biryara xwe ya ‘hesta cinawirî tune ye’ de israr dike
16:10 Aslan, Înan û Gezmîş li ser gorên xwe hatin bibîranîn
15:35 Gundiyên tev li civîna ÇED’ê bûn projeya GES’ê red kirin
15:18 ‘Yên aştiyê dixwazin bila operasyonan bidin sekinandin’
15:08 Serdanên ji bo şîna Onder didomin: Em ê têkoşîna Onder mezin bikin
14:15 Tengîoglû ê êrişî Ozel kiribû hate girtin
13:42 Di febrîqeya ardî de teqîn çêbû: 7 kes birîndar bûn
13:33 Li Dêrsimê 2 kes hatin binçavkirin
13:30 Ji bo Sarsilmaz ê OHD’î biryara beraetê hate dayin
13:29 Serokê AKP’î di şîna Onder de got: Dê hewldana Kekê Sirri bi ser keve
13:28 Tehliyeya Tekîn ê 30 sal in girtî ye 11 mehan hate taloqkirin
13:28 Şîna ji bo Onder hatiye danîn di roja duyemîn de didome
13:27 Posterê Onder li navenda giştî ya DEM Partiyê hat daliqandin
12:22 Li Colemêrgê gundiyan li dijî madenan çalakî dan destpêkirin
11:43 Di doza rojnameger Nûrcan Yalçinê de dê li şahid bê guhdarîkirin
11:32 Doza 3 rojnamegeran hate taloqkirin
11:26 Parêzeran ji bo hevdîtina li Îmraliyê serlêdan kirin