ŞIRNEX - Di komxebata rêveberiyên xwecihî de polîtîkayên jinan, kargeha çand, ziman û hûnerê jî hat lidarxistin. Jinên ku beşdarî kargehê bûn îşaret bi girîngiya ziman, çand û hûnerê ya di rêveberiyên xwecihî de kirin.
Di hilbijartinên 2014'an de Partiya Herêmên Demokratîk (DBP) 106 şaredarî bi dest xistin. Lê belê Wezareta Karên Hundir bi hincetên sosret vîna gel desteser kir û qeyûm tayinî şaredariyan kir. Li gel tayinkirina qeyûman li bajarên Kurdistanê hemû kar, xebat û kreşên ziman, navendên çand û hûnerê hatin girtin û kêlî bi kêlî polîtîkayên qirkirina ziman û çandî xistin dewreyê. Heman polîtîkaya îktîdara heyî di sala 2019'an de careke din xwe nîşan da û vê carê jî 65 şaredariyên Partiya Demokratîk a Gelan (HDP) hatin desteserkirin. Li gel tayinkirina qeyûman a li şaredariyên bajarên kurdan her berhemeke kurdî hat tunekirin, ziman, çand û hûnera civaka kurd tune hat hesibandin.
Kiryarên qeyûman ê li ser ziman, çand û hûnera kurdî didomin. Endama Lijneya Rêveberiya Xwecihî ya Navendî Hatîce Kiye û Rêvebera Komeleya Lêkolînên Ziman û Çandên Mezopotamyayê (MED-DER) Dîlan Guvenç ku tev li komxebata Rêveberiyên Xwecihî ya Jinan bûn, di rêveberiyên herêmî de amaje bi girîngiya ziman, çand û hûnerê kirin.
'DI NAVENDÊN ZIMAN Û ÇANDÊ DE BÎREK HATIBÛ AVAKIRIN'
Endama Lijneya Rêveberiya Xwecihî ya Navendî Hatîce Kiye bi lêv kir ku polîtîkaya "ger hûn dixwazin gelan tune bikin di serî de ziman û çanda wan tune bikin" bi qeyûman hatiye destpêkirin û wiha axivî: "Du caran qeyûm avêtin ser şaredariyên me. Di sala 2016'an de û di sala 2019'an de şaredariyên me hatin desteserkirin. Em van her du serdemên ji hev cuda digirin dest. Ji ber ku heta sala 2016'an xebateke pir mezin û girîng li tevahiya Kurdistanê hat meşandin. Bi taybetî jî li ser rêveberiyên xwecihî di bin sîwana şaredariyan de hem malê jinan hem jî navendên ziman, çand û hunerê hatin avakirin. Gelek deveran ji bo pêşvebirina ziman û belavkirina çanda civakê derfetên gelek mezin ketin destê me. Ew derfet jî bi qasî ku ji destê wan hat hate bikaranîn. Cara yekemîn di sala 2016'an de dema ku qeyûm avêtin ser şaredariyan kirinên wan ên ewilî bû girtina navendên çand û ziman, Malên Dengbêjan û di hêla çand û ziman de saziyên ku hatine vekirin hemû bi yek carê hatin desteserkirin. Xwestin ku hundirê wan vala bikin. Di van avahiyên me de yên di bin sîwana rêveberiyên xwecihî de hatine avakirin arşîvên çand û ziman ên girîng jî hebûn. Di van navendan de bîrek hatibû avakirin. Lê belê piştî ku qeyûm avêtin şaredariyan xwestin ku wê arşîva çand û ziman ya gelê kurd jî tune bikin. Ji ber wê rêveberiyên xwecihî di vê hêlê de pir girîng in."
'BI RÊVEBERIYÊN XWECIHÎ RE PERGALEKE NÛ HAT SAZKIRIN'
Kiye anî ziman ku li gel rêveberiyên xwecihî pergalek jinûve hat sazkirin û wiha domand: "Heke tu xebatekê bikî divê di serî de tu pergalekê saz bikî. Li şaredariyan sazkirina wan pergalan hêsantir e. Li gel rêveberiyên xwecihî pergalek jî hat avakirin. Di navbera salên 2016 û 2019'an de pergaleke rêveberiyên xwecihî hebû û li ser wê pergalê pir xebat hatin kirin. Di hêla çand û ziman de xebatên pir mezin hatin kirin. Ev xebat yek bi yek li nava civakê jî belav bûn. Niha dîsa hilbijartinek li pêşiya me ye û em dibêjin em pergala xwe li ser rêveberiyên xwecihî ava bikin. Ji ber wê şaredarî ji bo me pir girîng in. Îro li hemberî me pergaleke hov û faşîzan heye. Lê belê di hêla qezenckirinê de tu pirsgirêkên me nîn in. Ji aliyê parastina deskeftiyan ve xebatên me hene."
'CIVAK BI ÇAND Û ZIMANÊ XWE TÊ PÊNASEKIRIN'
Kiye diyar kir ku bi êrişên li ser ziman û çandê armanc jiholêrakirina dewlemendbûna civakan e û got ku li dijî van polîtîkayan rola rêveberiyên xwecihî girîng e û got: "Dema em civakekê pênase dikin, em wê bi ziman û çanda wê pênase dikin û em wê bi berhemên wê yên manewî nas dikin. Ji bo avakirina vê jî nêzikatiya partiyê di vê hêlê de her tim diyarker bû. Dema ku pergal bi rêveberiyên xwecihî pergala xwe ava kir, li her deran weke sazî cihên cuda cuda sazkirin. Kreşên zarokan, malên jinan, Malên Dengbêjan avakirin. Hêmanên di nava civakê de ku mirov pê dijî û xwe bi wê pênase dike avakirin. Li hemberî me pergaleke faşîzan jî heye, lê belê di vê hêlê de rêgezên partiyê zelal in. Ji vir pê de jî dema ku em hatin em li ku mabin em ê ji wir dest pê bikin û bidomînin û zêdetir bikin. Ji bo ku ziman pêş bikeve û ji bo ku bajarên kurdan û civak xwe bi zimanê xwe bidin naskirin dê xebatên girîng çêbibin."
'RÊVEBERIYÊN HEREMÎ NIKARIN BI YEKZIMANIYÊ XIZMETÊ BIKIN'
Rêvebera MED-DER'ê Dilan Guvenç ku li ser navê Komîsyona Navendî ya Rêveberiyên Xwecihî tevlî komxebatê bû, bal kişand ser rol û mîsyona Rêveberiyên Xwecihî ya ji bo jiyîna ziman û çandan û wiha axivî: "Di rêveberiyên xwecihî de mijara çand û ziman rastiya civakê nîşanî me dide. Ji ber wê yekê dema ku em dibêjin rêveberiyên xwecihî, di vir de pirsa herî girîng herêm çi ye, rêveberî çi ye û daxwazên gel çi ne? Ew herêm bi kîjan çand, bi kîjan huner û bi kîjan zimanî hene. Nîqaşên me jî li ser van esasan çêbûn. Di rêveberiyên xwecihî de xala herî esas jî ziman, çand û hunera bajaran e. Dema ku rêveberiyên xwecihî vê xalê esas negirin wê demê wî bajarî û wê civakê jî esas nagirin. Ji ber vê em dibêjin xeta bingehîn a rêveberiyên xwecihî divê pêşiyê ziman û çanda wî gelî be. Modernîteya kapîtalîst û pergala faşîzan îro bi her awayî polîtîkayên xwe li ser qirkirina çand û zimanan dide meşandin."
Guvençê wiha domand: "Di heman demê de dema ku em li qeyûman dinêrin, em dibînin ku herî zêde êrişê dibin ser saziyên jinan, ziman, çand û hunerê. Di vir de dixwazin ku rastiya gelekî tune bikin. Dixwazin li ser esasê xwe yê yekzimanî, yekneteweyî, yekbaweriyê û yekçandiyê civakekê ava bikin. Di rêveberiyên xwecihî de polîtîkayên ziman, çand û hunerê divê çi bin? Rastiya gel û civakê çi ye? Divê ev xal li ber çavan bên girtin. Ev du roj in xebatên me di vê çarçoveyê de hatin meşandin. Her civakek xwedî ziman, çand û hunerê ye. Ji bo parastina van esasan divê rêveberiyên xwecihî çi bikin? Ji ber ku rêveberiyên xwecihî xizmeta gel dikin, nikarin xîzmeta gel bi yekzimanî û yekçandî bikin. Ji ber vê jî armanca me jî ew e ku di rêveberiyên xwecihî de gel bi zimanê xwe û çanda xwe karibe xwe bi rê ve bibe.
'JIN DI PÊŞVEBIRINA ZIMAN Û ÇANDÊ DE XWEDÎ ROLEKE GIRÎNG IN'
Guvençê anî ziman ku jin hilgirê herî mezin ên ziman û çandê ne û got ku ji ber wê di şexsê jinan de qirkirineke zimanî û çandî di meriyetê de ye û wiha got: "Îro mixabin di her sazî û dezgehên dewletê de kurdî tê astengkirin û qedexekirin. Ji ber vê yekê divê ku armanca rêveberiyên xwecihî jî ew be ku pêşî li van polîtîkayan bigire. Pêşketina ziman û çandê bi rêya saziyan çêdibe. Dema ku sazî hebin xwegihandina çand û ziman hêsantir dibe. Dema ku akademiyên çandî hebûn gelek xebatên akademiyan li ser ziman, çand, wêje û zanistê çêdibûn. Lê belê îro em dibînin ku li gel tayinkirina qeyûman ev deskeftiyên gelê kurd hemû hatin tunekirin. Piştî qeyûman valahiyeke mezin çêbû. Lê belê di vê valahiyê de me saziyên sivîl ava kirin. Di warê ziman û çandî de gelek xebat hatin meşandin. Lê mixabin ev têr nake. Divê sazîbûyînek hebe da ku em karibin xwe hêsantir bigihînin gel."
Guvençê wiha dawî li axaftina xwe anî: "Em dibînin şerê taybet herî zêde li ser jinan tê meşandin. Ev polîtîka jî polîtîkayên dûrxistina ji nasname û hebûnê ye. Ji ber vê yekê jin di pêşvebirina çand û ziman de rol û mîsyoneke girîng dilîzin. Ji ber wê divê em li hemberî polîtîkayên şerê taybet û pişavtinê çi bikin û polîtîkayeke çawa bidin pêşiya xwe? Li bajaran, li taxan û gund bi gund em xebatan bidin pêşiya xwe. Dema me ev xebat dan meşandin, dê di nava civakê de jî ew hişmendiya yek zimanî û çandî jî qir bibe. Helandina vê hişmendiyê di rêveberiyên xwecihî de bi zêdekirina xebatan û birêxistinkirina civakê pêkan e."